تاریخ انتشار : چهارشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۰۸:۳۲

شهروندان – محمد سالاری*:
شهرها همانند یک موجود جاندار رشد می‌کنند، توسعه می‌یابند و تحرک و پویایی دارند. ولی اگر برای آن‌ها برنامه‌ریزی نشود، به صورت ناهمگون رشد می‌کنند. تهران هم از این قاعده مستثنی نیست و اگر مجموعه مدیریت شهری، برای همه زوایای شهری آن، برنامه‌ریزی و مدیریت نداشته باشند، نه تنها مشکلات اساسی آن حل نمی‌شود، بلکه روز به روز بر بار ناهنجاری شهری آن، افزوده می‌شود.

یکی از مهمترین چالش‌های شهر تهران، موضوع تعیین حریم و اداره آن است. در حالی که بر اساس آمار، متوسط وسعت حریم در پایتخت‌های بزرگ جهان معمولاً یک به پنج است، اما در تهران شاهد وضعیت قابل قبولی نیستیم و حتی به دلیل معلوم نبودن این حریم، نمی‌توان نظر دقیقی ارائه کرد. چراکه بخش‌هایی از شهر تهران فاقد حریم قانونی بوده وبخش‌هایی نیز با تنها محدوده حریم شهر تهران به جا مانده از نخستین طرح جامع شهری در سال ۱۳۴۷ با عنوان حریم استحفاظی، مورد توجه قرار می‌گیرد. این در حالی است که عملاً با اجرای طرح تفصیلی تهران، محدوده شهر نیز از حدود ۷۱۳ کیلومتر به ۶۴۸ کیلومتر مربع تقلیل یافته است.

بر این اساس به دلیل اهمیت موضوع، در هفتمین جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، «کلیات طرح حریم شهر تهران» به مساحت ۵ هزار و ۹۱۸ هزار کیلومتر مربع بررسی ومورد تصویب قرار گرفت تا پس از ارائه مطالعات راهبردی به تصویب نهایی برسد.

با این توضیح‌ها، تعیین حریم تهران از جهت‌های مختلف قابل اهمیت است:

۱- در حال حاضر به دلیل افزایش قیمت و کمبود زمین آماده ساخت در داخل محدوده اصلی شهر تهران، تجاوز ساختمانی به زمین‌‌های حریم در ابعاد قابل‌توجهی، در جریان است.

این در حالی است که طبق آنچه شهرداری برنامه‌ریزی کرده و مقررات طرح‌تفصیلی حکم می‌کند، این محدوده باید در «کمربند سبز» قرار گیرد، به‌طوری که در زمین‌های موجود حریم چه در مالکیت دولت و چه در مالکیت بخش خصوصی، فقط احداث فضای‌سبز و ایجاد خدمات گردشگری مجاز است. با توجه به مشکلات عدیده شهر تهران بخصوص معضل آلودگی هوا، ضرورت دارد موضوع کمربند سبز پایتخت در حریم شهر، با جدیت بیشتری پیگیری شود و پایبندی به اسناد بالادستی برای توسعه فضای سبز در حریم تهران رعایت شود.

۲- «اجرایی شدن طرح حریم شهر تهران»، می‌تواند مشکلات حقوقی در شناسایی حریم پایتخت را حل کند. پیش از این نیز معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با ارسال نامه‌ای به شورای شهر، مشکلات مربوط به تداخل‌های مرزی در حریم پایتخت را که موجب بروز معضلاتی شده بود اطلاع داده بود.

بعضاً شهرداری تهران اقدام‌هایی در جهت ساماندهی و کنترل ساخت و سازها و صدور مجوزهای احداث بنا و برخورد با تخلف‌ها انجام می‌داد که دادگاه، شهرداری را به دلیل این که اقدام‌ها در حریم شهر تهران نبوده است، محکوم می‌کرد. اگرچه در شمال شهر تهران، مرزها به صورت کامل تدقیق و مشخص، نشانه‌گذاری شده است، اما در جنوب تهران چنین موضوعی کاملاً مشخص نیست. همین امر سبب شده ناهماهنگی‌هایی در مدیریت شهری پدید آید. لذا تعیین این مرزها، یک ضرورت انکارناپذیر برای مدیریت شهری است، چراکه مشخص نبودن حریم تهران و حتی شهرستان‌های آن سبب شده راهی برای قانون شکنی و تجاوز به منابع طبیعی پدید آید.

۳- اگرچه، به‌طور کلی شهرها به هر طریقی بر فضای پیرامون خود، پیشروی و دست‌اندازی می‌کنند، اما بهتر آن است که این پیشروی تحت اراده و تدابیر خاصی صورت گیرد. به این منظور تدوین و اعمال مقررات و ضوابط نظارت، کنترل و هدایت رشد شهری، ضروری است.

ایجاد طرح‌های گردشگری، تفرجگاهی و مجموعه‌های تفریحی و ورزشی منطبق با اصول و قوانین موضوعه از جمله ضروریات در فرایند صیانت و نگهداشت حریم است. ضمن این‌که باید با تهیه دستورالعمل مناسب و به کارگیری بحث معماری پایدار و معماری سبز از آسیب‌پذیر شدن حریم تا حد امکان جلوگیری کرد.

با توجه به این‌که در طرح جامع شهر تهران هم، ساماندهی و تعیین حریم وسیع‌تر برای تنظیم رابطه کالبدی، اقتصادی و اجتماعی بین اراضی پیرامونی و شهری، ضروری دانسته و عملاً حریم کلانشهر تهران به‌عنوان نقش هاله شهری با عملکرد زیست‌محیطی و تنفسگاهی پیش‌بینی شده، شهرداری تهران باید با توجه به چالش‌ها و معضلات پیش رو به سرعت طرح راهبردی حریم پایتخت را تدوین و به شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور برای تصویب نهایی ارائه کند تا پس از تأیید شورای‌عالی شهرسازی و معماری، به اجرا در آید.

۴- براساس اصول و مبانی شهرسازی، «مدیریت شهر» و «حریم استحفاظی آن»، اجزای لاینفکی ازهم بوده و بایستی توسط مدیریت واحد اداره شود. در سال‌های اخیر پراکندگی مدیریت و وجود ارگان‌های مختلف مدیریتی باعث ایجاد معضلات متعددی شده است، از جمله می‌توان صدور مجوزهای دوگانه و چندگانه در حریم‌های پایتخت را نام برد. با توجه به تعدد و تکثر روستاهای واقع در حریم استحفاظی تهران، کنترل حریم در این بخش‌ها از عهده شهرداری تهران خارج و به نهادهایی سپرده شده که سازوکارهای مناسب برای خدمات‌رسانی به شهروندان را دارا نیستند.

بنابراین می‌توان گفت تنوع موضوعی قوانین و اعمال آن‌ها توسط مجریان متعدد، در موارد بسیاری، شهر و پیرامون آن را دچار تحول‌ها و تغییرهای ناخواسته و پیش‌بینی نشده در طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری کرده است که ضرورت اتخاذ تصمیم قانونی برای تعیین حریم تهران را بیشتر می‌کند.

*رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران

ایران