تاریخ انتشار : چهارشنبه ۵ تیر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۱:۳۸

شهروندان – دکتر سعید صفاتیان* :
سازمان مردم‌نهاد در کلی‌ترین معنایش، به سازمانی اشاره می‌کند که مستقیما بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود، اما نقش بسیار مهمی به‌عنوان واسطه بین فرد، دولت و حتی خود جامعه ایفا می‌کند.

شاید بتوان سازمان مردم‌نهاد (سمن) را نوعی اعتدالگری نامید؛ نامی که امروزه بر دولت یازدهم و رئیس‌جمهور منتخب، جناب آقای دکتر روحانی می‌نهند. بیش از ۴۰ هزار سازمان مردم‌نهاد بین‌المللی در دنیا ثبت شده و بعضی از کشورها مانند هندوستان و ایالات متحده آمریکا، حدود دو میلیون سازمان مردم‌نهاد دارند.

در ایران مساجد، تکایا و هیئت‌های مذهبی را نهادهای غیردولتی سنتی می‌دانند و پس از آن صندوق‌های قرض‌الحسنه، خیریه‌ها، انجمن‌های اسلامی و حتی دوره‌های فارغ‌التحصیلی در دوران بعد اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی، شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند.

آیین‌نامه تاسیس و فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد (غیردولتی) در خردادماه سال ۱۳۸۴ در آخرین روزهای دولت اصلاحات و با استناد به اصل ۱۳۸ قانون اساسی تصویب و اجرایی شد. تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در کشورمان در طی ۱۰ سال گذشته به‌ویژه در حوزه درمان، کاهش آسیب و پیشگیری از موادمخدر نتوانسته از رشد قابل‌قبولی با توجه به جایگاه و قابلیت این سازمان‌ها برخوردار باشد. با توجه به میزان اعتیاد در جامعه، وجود یکهزار سازمان مردم‌نهاد فعال، مقیاس مناسبی نیست.

شاید بتوان بیشترین نقش سازمان‌های مردم‌نهاد را در امر درمان معتادان به موادمخدر نسبت داد. این سازمان‌ها از سال ۱۳۸۰ با برنامه‌مند شدن ستاد مبارزه با موادمخدر شکل فعالیتشان رسمیت جدیدی گرفت به‌ویژه که در همان دوران اداره کل امور سازمان‌های مردم‌نهاد در ستاد مبارزه با موادمخدر شکل گرفت.

براساس اصل ۴۴ قانون اساسی نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در توسعه اجتماعی کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. همچنین بند ۹ سیاست‌های کلان مبارزه با موادمخدر در سال ۱۳۸۶ به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام با عنوان «اتخاذ تدابیر لازم برای حضور و مشارکت جدی مردم و خانواده‌ها در زمینه‌های پیشگیری، کاهش آسیب و درمان معتادان» رسید.

سازمان‌های مردم‌نهاد در ماده ۱۵ قانون اصلاحیه مبارزه با موادمخدر مصوب ۱۳۸۹ دارای جایگاهی قانونی هستند که سمن‌ها طبق آن می‌توانند در امور مبارزه با موادمخدر فعالیت کنند. می‌توان مهم‌ترین مشکلات و نقاط ضعف سازمان‌های مردم‌نهاد را به صورت ذیل خلاصه کرد:

۱- فاصله گرفتن از اهداف اصلی ۲- ضعف در جذب نیروهای فعال ۳- عدم آگاهی و آشنایی اجتماع با سازمان‌های مردم‌نهاد و نقش آن‌ها ۴- ضعف در عملکرد حرفه‌ای ۵- وجود مشکلات اداری بر سر راه تاسیس سمن‌ها ۶- ناهماهنگی در مراکز تصمیم‌گیری در حوزه سمن‌ها ۷- نداشتن امکانات، وسایل، تجهیزات و مکان مناسب ۸- ضعف در اطلاع‌رسانی ۹- نبود بودجه کافی. در حوزه درمان معتادان تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد که به صورت حرفه‌ای و تخصصی و با یک شبکه منسجم در کشور فعالیت می‌کنند شاید قابل مقایسه با تعداد کل سمن‌ها نباشد. به‌ویژه در حوزه پیشگیری از اعتیاد فعال‌سازی و تقویت برنامه بازاریابی اجتماعی باید مدنظر قرار گیرد. هدف در بازاریابی اجتماعی انجام کارهای خوب یا ترویج یک ایده اجتماعی مفید است که بیشتر مسئولیت آن بر عهده اجتماع است و در آن اهداف رفتاری بلندمدت مورد توجه قرار می‌گیرد. سهم سازمان‌های مردم‌نهاد در درمان معتادان را شاید بتوان ۱۵ درصد از کل پوشش معتادان دانست درحالی که به دست آوردن درصد سهم در حوزه پیشگیری کمی پیچیده‌تر است. طی سالیان گذشته با حمایت‌های ستاد مبارزه با موادمخدر، سمن‌ها توانسته‌اند تا حدودی نقش و جایگاه خود را به‌دست بیاورند. بنابراین پیشنهادات زیر جهت توانمندسازی و ظرفیت‌سازی در سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در امر درمان معتادان و پیشگیری از اعتیاد می‌تواند کارساز باشد: ۱- ایجاد خود باوری در سمن‌ها ۲- تسهیل روند مراحل تاسیس ۳- آموزش کادر سمن‌های فعال به صورت عمومی و تخصصی ۴- تهیه و تدوین برنامه‌های میان مدت و بلندمدت ۵- حضور پررنگ‌تر سمن‌ها در مراحل تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری ۶- توسعه ارتباط مناسب و فعال و ایجاد شبکه و جذب و نگهداری عضو ۷- تغییر نگاه و باور مسئولان دستگاه‌های دولتی، به نوعی پذیرش سمن‌ها و اینکه آنها قادر به کمک و همکاری می‌باشند و اینکه سمن‌ها را رقیب خود ندانند بلکه بازوی اجرایی خود بدانند. ۸- سمن‌ها باید شفافیت مالی مناسبی را داشته باشند. ۹- توسعه آموزش و ظرفیت‌سازی، به‌ویژه در تدوین برنامه‌ها و اطلاع‌رسانی و تبلیغات و شیوه‌های صحیح مدیریتی ۱۰- خلاق بودن و ارائه پروژه‌هایی که اثر محسوس داشته باشند. ۱۱- نظارت دقیق بر سمن‌ها ۱۲- تقویت مستندسازی فعالیت‌ها ۱۳- تعهد اعضا به ویژگی‌های سازمان‌های مردم‌نهاد شامل غیردولتی بودن، غیرانتفاعی بودن، تمایل به استقلال، خودجوشی و غیرسیاسی بودن ۱۴- همکاری هر چه بیشتر سمن‌ها با مراکز علمی و انجمن‌ها.

* مدیرعامل موسسه دانش اعتیاد ایرسا