تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۲ آذر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۰۹:۵۸

شهروندان:
یک عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در نشست تخصصی نقد و بررسی مطالعات توسعه در ایران با تأکید بر اینکه ایران ضمن اینکه وجوه مشترکی با کشورهای مختلف دارد اما تفاوتهای چشمگیری دارد که باید در مسائل توسعه مورد توجه قرار گیرد، گفت: در مطالعات توسعه باید نگاه چند رشته ای داشته باشیم و چند بعدی به مسأله نگاه کنیم.

دکتر احمد موثقی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در نشست تخصصی نقد و بررسی مطالعات توسعه در ایران که در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد در مورد ایدئولوژی و مطالعات توسعه در ایران به ارائه سخن پرداخت.

وی در ابتدای سخنانش با بیان اینکه ایدئولوژی به معنای مارکسی کلمه، مخل توسعه است و بعضی از همکاران به عنوان ایدئولوژی توسعه انتقاد می کنند، گفت: ایدئولوژی به معنای آگاهی کاذب با توسعه سنخیتی ندارد. ما سه گونه مقوله را در توسعه مورد بررسی قرار می دهیم یکی تفکر(بنیانهای فلسفی) توسعه است.

وی با بیان اینکه نگاه فلسفی متفاوت از نگاه ایدئولوژیک است، افزود: می توان نشان داد که ایدئولوژی غیرواقعی و انتزاعی است و واقع نما نیست. ایدئولوژی با علم سازگار نیست. بنابراین اندیشه توسعه خیلی مهم است. ما می توانیم بگوئیم توسعه قبل از هر چیزی امری ضمنی است یعنی نباید با نگاه پوزیتویستی آنرا محصور کرد.

وی با تأکید بر اینکه در مطالعات توسعه باید نگاه چند رشته ای داشته باشیم و چند بعدی به مسأله نگاه کنیم، اظهار داشت: چون اساسا واقعیتها چند بعدی هستند. کلیت اجتماعی را نمی توان به صورت چند تکه درآورد. پیچیدگی مسائل اجتماعی اقتضاء می کند که ما آنرا چند بعدی نگاه کنیم.

وی با اشاره به اینکه در ادامه اندیشه یا بنیانهای فلسفی توسعه، تئوری توسعه به میان می آید، بیان کرد: در ادامه این روند توسعه می تواند راه را باز کند و عملیاتی شود. ضمن اینکه حاملان و عاملان توسعه هم مهم هستند. به هر حال زیباترین ایده ها و نظریه ها به دست عناصری که از نظر طبقاتی و اجتماعی یا از نظر فکری ظرفیتهای لازم را ندارند به نتیجه لازم هم نمی رسد.

وی با اشاره به اینکه خیلی از این چیزها که به عنوان توسعه در ایران مطرح می شود به نوعی ایئولوژی زده است، تصریح کرد: یعنی پایه فلسفی وجود ندارد و بعد تئوری مطرح نیست. راهبردی وجود ندارد تا جواب بدهد. ما بیشتر به صورت احساسی و غریزی و به صورت عکس العملی با مسائل برخورد می کنیم. برنامه ریزان و سیاستمداران نگاه تاریخی جامعه شناختی ندارند و اساسا اقتصاد در اولویت نبوده است.

این محقق و استاد دانشگاه با بیان اینکه ما از نظر فازهای تاریخی چنان عقب هستیم که بحثهای پیشرفته توسعه با فضای ما بسیار متفاوت است، گفت: ما بحثهای پیشرفته پسامدرن را باید بدانیم اما تا زمانی که ما در حوزه پیشامدرن هستیم این مباحث ما را به بیراهه می برد و جواب نمی دهد و به نظرم بیشتر تخریب می کند. لازم است به این بحثها اشراف داشته باشیم.

وی تأکید کرد: پساتوسعه از نظر متدولوژی کمک می کند که ما آسیبها و انتقادها را در خود مراکز پیشرفته داشته باشیم و با نگاه تاریخی جامعه شناختی به بررسی فعالیتهای خود بپردازیم و آسیبها را تشخیص دهیم. پساتوسعه و پسامدرن از نظر متدولوژیک می تواند پاسخگو باشد ولی واقعا باید این تفاوتها را جدی بگیریم.

موثقی با بیان اینکه به نظرم اصلا ایران به لحاظ گوناگون از کشورهای دیگر متفاوت است، گفت: ایران ضمن اینکه وجوه مشترکی با کشورهای مختلف دارد اما تفاوتهای چشمگیری به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … دارد که باید اینها در مسائل توسعه مورد توجه قرار گیرد. اگر این تفاوتها در نظر گرفته نشود وضع ما از این چیزی که هست خراب تر می شود.

وی با تأکید بر اینکه غالبا ما درگیر انتزاعات هستیم، گفت: نوعا بسیار گفته می شود که توسعه تعریف ندارد. گفته می شود که توسعه گنگ و گُم است. توسعه به معنای تحقق و افزایش ظرفیتهای تولیدی جامعه است به گونه ای که بیشترین میزان ثروت برای بیشترین تعداد افراد حاصل شود.

وی با اشاره به اینکه رشد اقتصادی با توسعه فرق دارد، بیان کرد: برخی از کشورهای که حدود ۲۰ تا ۳۰ کشور هستند جزو کشورهای پیشرفته یا توسعه یافته هستند. حدود ۲۰ تا ۳۰ کشور در حال توسعه هستند. بقیه کشورها جهان سوم هستند. برخی از کشورها هنوز جزو کشورهای رشد اقتصادی نیستند. ما هم در هشت سال گذشته حتی تجربه رشد هم نداشتیم.

وی افزود: کشوری که در آن فقر و شکافهای عظیم طبقاتی و مسأله بیکاری و … نباشد کشور پیشرفته یا توسعه یافته محسوب می شود. در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم مازاد تولید می شود اما مازادها به جیب گروه خاصی می رود، گروهی که لزوما هیچ نقش و سهمی در زایش ثروت نداشتند. هزینه را افراد دیگری می دهند و درآمد را افراد دیگری می برند. در موقعیتهای کلیدی و مهم حضور دارند و مازادها را به جیب می زنند و … . اینها نه مولد به دست می آورند و نه مولد صرف می کنند. نیروهای مولد جامعه تولید می کنند و نیروهای غیرمولد جامعه در جایگاه های مهم و حساس حضور دارند و این مازادها را طلب می کنند.

وی در پایان سخنانش گفت: اینها نشان دهنده این است که برای رسیدن به توسعه چقدر کار مشکل است. یعنی کار تولید محور و مبناست. اصلا کلا نظام اجتماعی باید بر مدار کار باشد و نیروهای مولد جامعه باید حاکم و تصمیم گیر باشند.

مهر