توسعه فضای سبز و حمل‌ونقل عمومی
شهروندان:
با اینکه بیش از 40سال از نخستین‌باری که قانون مبارزه با آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران مطرح شد می‌گذرد، این قانون هنوز در مراحل اجرایی است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه 4 هزار و 200نفر فقط در تهران جانشان را به دلیل آلودگی هوا ازدست می‌دهند و از اینرو است که زنگ‌های خطر برای مردم و مسئولان حفظ محیط زیست به صدا در آمده است.
کارشناسان معتقدند، عوامل زیادی در ایجاد آلودگی هوای شهر تهران دخالت دارند، از احاطه شهر در میان کوه‌ها، نبود بادهای مداوم و بارش‌های کم برف و باران گرفته تا وجود تعداد زیاد خودروهای فرسوده و پرمصرف و استفاده از بنزین غیر استاندارد، که همه آنها آسمان شهر را خاکستری کرده است.
آنان همچنین می‌گویند، غلظت آلاینده‌های اتمسفری شهر تهران در بسیاری از موارد چندین برابر حد مجاز است که اثرات مخرب کوتاه مدت و دراز مدتی به‌دنبال دارد. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که روزانه افزون بر یک‌هزار و ۱۹۲ تن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود و این وضع پایتخت کشورمان را در ردیف آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار داده است، که براین رقم باید حدود ۱۶ تن ذرات لاستیک و ۷ تن آزبست لنت‌ترمزها هم اضافه شود.
نبود راهکارهای جدید
محسن سرخو ـ عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران معتقد است: رویکرد دولت یازدهم در بخش مبارزه با آلودگی هوا مانند دولت‌های گذشته است، در حالی که دولت باید توسعه حمل و نقل عمومی را در دستور کار خود قرار دهد.
وی می‌گوید: در حوزه کاهش آلودگی هوا کارهای متعددی مورد بحث و اجرا قرار گرفته است که برخی از این راهکارها سلبی و برخی ایجابی است.
عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران می‌افزاید: محدود کردن خودروها و اجرای طرح پلاک زوج و فرد خودروها از در منازل و همچنین تعطیلی مدارس، از جمله راهکارهای سلبی است که البته شاید در مقطعی نتیجه بدهد، اما نمی‌توان این راهکارها را برای همیشه ادامه داد.
وی با اشاره به این مطلب که نباید راهکارهای ایجابی مبارزه با آلودگی هوا باعث شود که مشکلاتی برای مردم فراهم آید، یادآوری می‌کند: در این زمینه باید تدابیر لازم اتخاذ شود و با اجرای طرح‌های منطقی و مناسب، راهکار اصلی برای خروج از آلودگی هوا به اجرا درآید.
سرخو همچنین می‌گوید: باید همزمان با اجرای راهکارهای سلبی، راهکارهای ایجابی نیز برای کنترل کیفیت هوای تهران در نظر گرفته شود و در این رابطه برنامههای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت نیز به اجرا درآید.
وی با اشاره به اینکه باید امکانات مورد نیاز برای استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی فراهم شود، می‌افزاید: باید ساختارهای لازم در این زمینه فراهم شود و شبکه حمل و نقل عمومی، هم گسترش یابد.
عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران سپس یادآوری می‌کند: شورای شهر تهران چند برنامه اصلی در دستور کار خود دارد که با اجرای این طرح‌ها، می‌تواند مشکلات آلودگی هوا را کاهش دهد که از آن جمله می‌توان به توسعه حمل و نقل عمومی (مترو و اتوبوس) اشاره کرد.
وی با بیان این که در حال حاضر در بخش توسعه مترو مشکلات عدیده‌ای وجود دارد، می‌گوید: در سال‌های اخیر نتوانسته‌ایم در این بخش پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته باشیم، به طور متوسط سالانه ۷ کیلومتر شبکه مترو را توسعه داده‌ایم، حالی آن که بر اساس طرح‌ها و برنامه‌ها باید سالانه ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر خطوط مترو در تهران گسترش یابد.
سرخو، با اشاره به اینکه متأسفانه سیاست دولت یازدهم همانند دولت‌های نهم و دهم در بخش کاهش آلودگی هوا است می‌افزاید: امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تأمین اعتبارات لازم، اقدام‌های ویژه‌ای را از سوی دولت در این بخش ببینیم.
وی یادآوری می‌کند: دولت و شهرداری باید با فراهم کردن زیرساخت‌ها، گام‌های بلندی را در مورد کاهش آلودگی هوا بردارند و در این زمینه اعتبارات لازم را تأمین کنند.
کیفیت هوای تهران
دکتر یوسف رشیدی ـ مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید: کیفیت هوا در یک منطقه متأثر از میزان تولید یا انتشار آلاینده‌ها به وسیله خودروها، واحدهای صنعتی و تجاری، وسایل گرمایشی منازل و همچنین وضعیت هواشناسی است و در شرایط یکسان هواشناسی، با افزایش تولید یا انتشار آلاینده‌ها، آلودگی هوا هم افزایش می‌یابد.
وی همچنین می‌گوید: میزان آلودگی هوا به پیک(اوج) ترافیک بستگی دارد. اما در مورد ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون قضیه کمی متفاوت است، چون وقتی این ذرات وارد هوا می‌شود به صورت حالت یکنواختی در هوا می‌ماند. جالب است بدانید در زمان ایستایی و پایداری هوا، حتی ویروس‌ها هم در هوا باقی می‌مانند و به راحتی به افراد منتقل می‌شوند.
در مورد آلودگی گازهایی مانند دی‌اکسیدکربن، اکسید نیتروژن و گوگرد، بیشترین آلودگی در ساعت‌های پررفت و آمد یعنی ۵/۶ تا ۹ صبح و همچنین بعدازظهرها مشاهده می‌شود. در مورد «ازن» یا «اشعه فرابنفش» هرچه تابش آفتاب بیشتر باشد، یعنی در ساعت‌های ظهر، آلودگی آن هم بیشتر است و بنابراین میزان آلودگی هوا تابعی از حجم ترافیک، تردد و ساعت‌های مشخص پرترافیک است.
رشیدی در پاسخ به این پرسش که آیا در زمان شرایط ناسالم هوا، میزان آلودگی در نقاط مختلف شهر تهران یکسان است، اظهار می‌دارد: نمی‌توان تفاوت زیادی بین آلودگی هوا در بالا و پایین شهر قائل شد.
بسیاری از اوقات که هوا حالت سیال به خود می‌گیرد، شمال‌شهر بیشترین آلودگی را دارد و در برخی موارد مناطق جنوبی تهران بیشترین شاخص آلودگی هوا را به خود اختصاص می‌دهد. در حقیقت به واسطه ایستایی و پایداری هوا، آلودگی در سطح تنفس باقی می‌ماند و می‌توان گفت که در تمامی تهران به صورت یکدست وجود دارد.
سنجش آلودگی هوا
رشیدی در مورد ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا می‌افزاید: ایستگاه‌های نصب شده در هر منطقه یا محله شهر می‌توانند یک دایره به شعاع ۵۰۰ متر از مرکز ایستگاه را پوشش و اطلاعات مربوط به آلودگی هوا را نشان دهد.
در حال حاضر، ۲۳ دستگاه به وسیله شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در سطح شهر تهران وجود دارد و تعدادی هم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نصب شده است که در مجموع برآیند خوبی از کیفیت هوای تهران را به ما نشان می‌دهند.
انتخاب محل و استقرار این ایستگاه‌ها با توجه به استاندارد مشخصی است که براساس نوع ایستگاه‌ها تغییر می‌کند.
به‌طور مثال برخی مکان‌ها، ایستگاه‌های ترافیکی است و برآیندی از آلودگی هوا را نشان می‌دهد که ناشی از منابع متحرک است و در مناطق پرترافیک نصب می‌شود. برخی از دیگر ایستگاه‌ها در مناطق اداری و تجاری نصب می‌شود و برآیند کلی آلودگی هوا برای تمامی مناطق و همه مراکز صنعتی، اداری و تجاری و ترافیکی جمع‌آوری می‌شود.
براساس پژوهش‌های انجام شده در ایستگاه‌های تهران، بیشترین آلودگی هوا یعنی ۷۰ تا ۸۰ درصد آن مربوط به خودروهای سبک و سنگین و موتورسیکلت‌هاست و بر همین اساس بیشترین ایستگاه‌ها در مناطق پرترافیک شهر نصب شده است.
مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به این مطلب که هر چه از منابع انتشار آلودگی هوا فاصله کمتری داشته باشیم، تأثیر مخرب آلاینده‌ها بر سلامت انسان کمتر خواهد بود یادآوری می‌کند: فردی که کنار خیابان راه می‌رود، نسبت به فردی که در پیاده‌رو است، آلودگی بیشتری دریافت می‌کند. به همین دلیل زمانی که هوا در شرایط ناسالم است، از مردم درخواست می‌شود از رفت و آمدهای غیرضروری به‌خصوص در مناطق پرترافیک خودداری کنند.
در روزهایی هم که به دلیل آلودگی هوا ادارات و سازمان‌ها تعطیل می‌شود، می‌بینیم برخی از مردم همراه خانواده‌هایشان برای تفریح به پارک می‌آیند، در صورتی که سلامت آنان در معرض خطر است و نباید در این روزها از منزل خارج شوند، زیرا هر چه به منابع انتشار آلودگی نزدیک‌تر باشیم، آسیبی که به جسم ما می‌رسد، بیشتر خواهد بود.
وی در پاسخ به این پرسش که آلودگی هوا در محیط‌های بیرون بیشتر است یا دراماکن سر بسته، می‌گوید: آلاینده‌هایی که در محیط‌های باز وجود دارد، در محیط‌های مسکونی کمتر است، چون در منزل جریان هوا کمتر است، آلودگی هم کمتر وجود دارد. اما اگر در منزل یک فرد سیگاری وجود داشته باشد، آلودگی هوا بیشتر خواهد شد.
تصمیمات مقطعی برای مبارزه با آلودگی هوا
جعفر اصلانی ـ رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله الاعظم(عج) نیز معتقد است: تصمیمات مقطعی دولت برای کاهش آلودگی هوا مثل طرح پلاک زوج و فرد خودروها یا تعطیلی مدارس، به هیچ وجه جای اجرای یک برنامه جامع و همه جانبه را نمی‌گیرد، ضمن اینکه خود این تصمیمات عوارض زیادی در پی دارد.
وی با بیان این اینکه ارتقای استاندارد‌های سوخت و خودرو می‌تواند کمک شایانی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد، می‌افزاید: مسئولان بهتر است به جای دعا کردن برای یکدیگر که در مقابل میراث تحویل گرفته‌شان، موفق باشند، باید برنامههای مقتدرانه‌ای را برای حل این معضل عمومی در دستور کارشان قرار دهند.
بهترین گیاهان در بدترین هوا
مهندس بهرام مشیری ـ کارشناس باغبانی معتقد است برخی گیاهان خانگی قادر به فیلترکردن و حذف فوق‌العاده آلاینده‌های سمی هستند، تا جایی که برخی گیاهان فقط در مدت ۲۴ ساعت می‌توانند تا حدود ۹۰ درصد موادسمی محیط را جذب کنند.
وی در این رابطه می‌گوید: «پتوس اسکاندنس» که جزو گیاهان فیلودندرون (بالارونده) است، گیاهی قوی و اجتماعی با انواع گوناگون است که طول آن می‌تواند به ۱۵ـ۱۰ متر هم برسد.
مشیری با اشاره به این مطلب که این گیاه آلودگی هوا را در منزل از بین می‌برد، می‌افزاید: در قدیم و حتی امروزه گیاه «پتوس» را در چلوکبابی‌ها، قهوه‌خانه‌ها و هر جا که دود زیادی وجود دارد، قرار می‌دهند زیرا که این گیاه می‌تواند در چنین فضاهایی هم زنده بماند و دود اثر سویی روی آن ندارد و به همین دلیل به آن «گیاه قهوه‌خانه‌ای» هم می‌گویند. «پتوس»، هوا را تصفیه می‌کند، اکسیژن می‌سازد و وقتی انسان به این گیاه پرپشت نگاه می‌کند، خستگی‌اش در می‌رود و رشد و قدکشیدن آن، احساس لذت به پرورش‌دهنده‌اش می‌دهد. کسانی که به دلیل هوای آلوده گلودرد یا سوزش چشم دارند نیز اگر ۸ ساعت در کنار این گیاه قرار بگیرند، مشکلشان حل می‌شود!
توصیه‌های ضروری
مهندس مشیری سپس به شهروندان تهرانی توصیه می‌کند: در روزهایی که میزان آلودگی هوا بالاست، افراد از رفت و آمدهای غیرضروری در شهر خودداری کنند و افراد آسیبپذیر مانند سالمندان، نوزادان و بیماران ریوی و تنفسی در خانه بمانند، اما این موضوع نباید موجب شود که افراد تصور کنند تنها هوای بیرون از خانه آلوده است.
هوای داخل خانه گاهی ممکن است از هوای بیرون آلودهتر هم باشد. فضای خانه محدود و بسته است و افراد، ساعات طولانی در آنجا حضور دارند و از اینرو وجود آلودگی در هوای خانواده می‌تواند سلامت افراد خانواده را به خطر بیندازد.
سیگار کشیدن، استفاده از مواد سفیدکننده و ضدعفونیکننده شیمیایی، اسپریها و خوشبوکنندههای شیمیایی از منابع آلودگی هوای خانه است و برای داشتن هوای پاک در خانه بهتر است حتیالمقدور از کارهایی که موجب انتشار و بیشتر شدن آلودگی هوا می‌شود، خودداری به عمل آید.
بستن پنجرهها در تمامی طول روز به هیچ وجه توصیه نمیشود. منوکسیدکربن یکی از آلاینده‌های خطرناک در هوای خانه است که براثر احتراق در وسایل گازسوز مانند بخاری و شومینه ایجاد می‌شود، و از اینرو برای پیشگیری از مسمومیت با منوکسیدکربن جا دارد روزی چند بار پنجرهها باز شود تا هوا در خانه جریان پیدا کند. با رعایت این نکات، آلودگی هوای خانه کاهش می‌یابد، اما افراد با مشکلات خاص مانند افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی بهتر است از دستگاه تصفیه هوا استفاده کنند.
راه‌های مقابله با آلودگی هوا
کارشناسان برای مقابله با آلودگی هوا، راه‌های زیر را توصیه می‌کنند:
ـ ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری که حداقل سوخت را مصرف کنند، چنانچه در کشور‌های پیشرفته این امر تحقق یافته است و در صدد موفقیت‌های بیشتری در این خصوص نیز هستند. همانطور که می‌دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشور‌ها از بالاترین مصرف سوخت برخوردارند.
ـ تبدیل سوخت خودروها به CNG در مقابل بنزین و نیز کاهش واردات آن.
ـ ارائه برنامههای آموزشی در رابطه با کاهش مصرف سوخت از طرق مختلف، مانند آموزش تعمیر و نگهداری خودروها، الگوهای رانندگی و عوامل مؤثر بر میزان مصرف سوخت خودرو.
ـ استفاده از رسانه‌های همگانی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات و…) و فعالیت‌های سازمان یافته برای آموزش و افزایش دانش درباره تهدید آلوده کننده‌های هوا و ایجاد آگاهی در افراد برای اجرای قوانین برضد تمامی آلوده کننده‌ها بسیار مهم و ضروری است.
ـ کوتاه کردن مسافت‌ها به سلامت هوا کمک می‌کند
ـ خارج کردن صنایع آلاینده از محدوده‌های شهری
ـ از رده خارج کردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آنها.
ـ استفاده از انــرژی‌های تــجدید پذیر که هم اکنون در نقاط مختلف دنیا از آنها استفاده می‌شود، از جمله انرژی‌‌های خورشیدی، باد، انرژی گرمایی اقیانوس‌ها، انرژی امواج آب و انرژی جذر و مد اقیانوس‌ها، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میکروبی ماده آلی، که در نبود اکسیژن، بیوگاز سوختی پاکــیزه است کــه از آن می‌توان برای پخت و پز، گرم کردن فضا و آب، روشنایی و حتی فراهم آوردن توان مکانیکی در ماشین آلات کشاورزی استفاده کرد.)
ـ درختان و گیاهان ریه زمین و یک ضرورت اساسی برای بهداشت زیستی این سیاره محسوب می‌شوند. هرچند انسان هوا را از دی اکسید کربن پر می‌کند و لایه اوزون را با مواد شیمیایی ساخته خود، نابود می‌سازد که درختان، سیستمی قوی برای تعدیل این تأثیرات هستند.
به همان اندازه که درخت جان تازه‌ای به جوّ می‌دهد، جنگل زدایی آن را نابود می‌سازد. از آن جا که یک درخت طی ۲۰۰ سال دی‌اکسیدکربن هوا را جذب و کربن را در چوب خود ذخیره می‌کند، وقتی آن را خرد می‌کنیم و به صورت چوب و یا کاغذ می‌سوزانیم، کربن ۲۰۰ ساله در بند خود را به‌صورت دی اکسید کربن آزاد می‌کند و در نتیجه تأثیر گلخانه‌ای را تشدید می‌سازد. از این رو ما نیاز به کاشت درخت داریم و در عین حال باید از قطع درختان خودداری کنیم، زیرا هر درخت در هرکجای دنیا گوهری است پربها. لایه اوزون و گازهای گلخانه‌ای مرز نمی‌شناسند، و از اینرو قطع هر درخت به سهم خود تأثیر جهانی برجای می‌گذارد.
بیتا مهدوی-اطلاعات
