کشتیها بزرگترین متهم آلودگی هوا
شهروندان:
مطالعات و تحقیقات انجام شده نشان میدهد یک کشتی بزرگ باربری در طول یک سال، معادل 50 میلیون خودرو، گازهای آلایندهای تولید میکند که میتواند زمینهساز ابتلا به بیماریهای آلرژیک باشد و احتمال ابتلا به بیماریهای سرطانی را افزایش دهد.
میزان گوگرد موجود در سوخت مصرفی کشتیهای باربری و مسافربری دوهزار برابر گوگرد موجود در سوختهای دیزلی است که در خودروهای سبک و سنگین مصرف میشود. همین مقایسه کافی است تا کشتیها را به عنوان بزرگترین متهم آلودگی هوا معرفی کنیم.
در سالهای اخیر، توسعه تجارت جهانی در حوزه کالاهای مصرفی موجب شده تعداد کشتیهای باربری عظیمالجثه در ناوگان حمل و نقل دریایی در مقایسه با سال قبل افزایش یابد. کشتیهای بزرگی که هر ساعت دهها تن سوخت مصرف میکنند و این درحالی است که براساس گزارشهای آماری اعلام شده، ناوگان حمل و نقل دریایی اکنون مسئولیت نقل و انتقال ۹۰ درصد از حجم کالاهای صادراتی و وارداتی را بر عهده دارد.
بزرگترین کشتی باری دنیا به خط کشتیرانی مرسک در کشور دانمارک تعلق دارد. این شرکت بزرگ کشتیرانی هشت کشتی بزرگ دارد که از آنها به عنوان بزرگترین کشتیهای باری دنیا نام برده میشود. طول این کشتیها حدود ۳۹۸ متر و گنجایش آنها نیز ۱۵هزار و ۲۰۰ کانتینر است. این کشتی در صورت مساعد بودن شرایط جوی با سرعت ۴۷ کیلومتر در ساعت در سطح آب حرکت میکند. یکی از محدودیتهایی که ابعاد و اندازه این کشتیها را مشخص میکند استانداردی به نام Suezmax است. این استاندارد ابعاد و اندازه بزرگترین کشتیهایی را که میتوانند پس از بارگیری کامل بدون هیچ مشکل یا محدودیتی از کانال سوئز عبور کنند، مشخص میکند. البته ابعاد و اندازه این کشتیها بسیار بزرگتر از محدودهای است که براساس استاندارد دیگری در این زمینه تعیین شده است. براساس این استاندارد که تحت عنوان Panamax از آن نام برده میشود کشتیهایی میتوانند براحتی از کانال پاناما عبور کنند که گنجایش محمولههای بارگیری شده در آنها ۵۰۰۰ محموله باشد.
اما رقابت کشتیسازیهای بزرگ دنیا فقط به اندازه و ابعاد کشتیهای باری براساس استانداردهای مطرح دنیا محدود نیست، بلکه رقابت بعضی کشتیسازیهای بزرگ دنیا روی موتورهای دیزلی این کشتیها معطوف شده است. یکی از هشت کشتی باری بزرگ دنیا که طول آن حدود ۳۹۸ متر است بزرگترین موتور را دارد. موتور این کشتی پنج طبقه که وزن آن ۲۳۰۰ تن است یک هیولای ۱۴ سیلندر توربو شارژ و دو زمانه است که اگر سیستم بازیابی حرارتی موتور کشتی فعال باشد به طور متوسط انرژیای معادل ۱۱۴ هزار ۸۰۰ اسب بخار تولید میکند. این موتور قدرتمند برای اینکه چنین نیرویی را آزاد کند هر ساعت به طور متوسط ۱۶ تن سوخت مصرف میکند.
جای خالی قانون
موضوع انتشار گازهای آلاینده ناشی از تردد کشتیها در آبهای بینالمللی از جمله مقولههای مطرح در زمینه سیستمهای حمل و نقل است که کمتر قانونمند شده است. سوخت مصرفی کشتی از ضایعات نفتی یا نفت سیاه است و معمولا در کشتیها باقیمانده فرآیند تصفیه نفت خام به عنوان سوخت سوزانده میشود. این سوخت از نظر ظاهری شبیه قیر است و هنگامی که سرد میشود چسبندگی آن افزایش پیدا میکند. این سوخت، ارزانترین و آلایندهترین سوخت در دسترس در حوزه حمل و نقل دریایی است. ۹۰ هزار کشتی باری و مسافربری در سطح دنیا روزانه در مجموع ۲۹/۷ میلیون بشکه از این سوخت را میسوزانند. این مقدار سوخت معادل ۸۴ درصد از نفت صادر شده از عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت دنیاست.
بنابراین تردیدی نیست که کشتیرانی بزرگترین سیستم حمل و نقل آلوده در سطح دنیا باشد. برآوردها نشان میدهد امروز بیش از ۷۶۰ میلیون خودرو در سطح دنیا در تردد است که سالانه حدود ۷۸ هزار و ۵۹۹ تن اکسیدگوگرد در هوا منتشر میکند و این درحالی است که ناوگان حمل و نقل دریایی هر سال ۳۷۰ میلیون تن سوخت مصرف میکند که به آزاد شدن ۲۰ میلیون تن اکسیدگوگرد در هوا منجر میشود. با یک محاسبه ساده میتوانیم بگوییم ناوگان حمل و نقل دریایی در مقایسه با حمل و نقل زمینی بیش از ۲۶۰ برابر در انتشار گاز آلاینده دیاکسیدگوگرد در سطح دنیا نقش دارد. به عبارت دیگر یک کشتی بزرگ هر سال ۵۲۰۰ تن اکسیدگوگرد در هوا آزاد میکند. یعنی ۱۵ کشتی بزرگ دنیا به اندازه ۷۶۰ میلیون خودرو در آلودگی هوا نقش دارد. در این میان خط کشتیرانی STX کره جنوبی از طراحی و ساخت یک کشتی با گنجایش حمل ۲۲ هزار محموله و به طول ۴۵۰ متر خبر داده و علاوه بر این قرار است تا سه سال آینده ۳۶۹۳ کشتی اقیانوسپیمای جدید که طول متوسط آنها بیش از ۱۵۰ متر است وارد ناوگان حمل و نقل دریایی شود. میزان آلودگی ناشی از تردد این کشتیها در دریاها و اقیانوسها به معنی ورود ۲۹ میلیارد خودروی دیگر به ناوگان حمل و نقل زمینی است و این یعنی فاجعه بزرگی پیشرو داریم.
سازمان بینالمللی دریانوردی سازمان ملل (IMO) پنج سال پیش در گزارشی اعلام کرد میتوان سوخت مصرفی کشتیهایی را که در ناوگان حمل و نقل دریایی در تردد است تا ۱۰ درصد کاهش داد و همچنین این امکان وجود دارد که بتوان سوخت مصرفی کشتیهای جدید را ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش داد. البته به شرطی که با توجه به اختیاری بودن قوانین موجود در این حوزه، از فناوریهایی که تاکنون در حمل و نقل دریایی کاربردی نداشته، استفاده کنیم.
در آینده حمل و نقل دریایی، هستهای میشود؟
آنچه موجب تعجب و شگفتی میشود این است که استفاده از منابع جایگزین انرژی مانند انرژی هستهای که در مقایسه آلودگی کمتری دارد، هیچ گاه در حوزه حمل و نقل دریایی مورد توجه نبوده است. نیروی محرکه دریایی از نوع هستهای در یک دوره زمانی پنجاه ساله از سال ۱۹۵۵ در سطح گستردهای در حوزه حمل و نقل دریایی مورد توجه بود و کاربرد داشت. اکنون نیز ۱۵۰ کشتی از مجموع کشتیهای ناوگان دریایی از سوخت هستهای استفاده میکنند که اغلب آنها از نوع زیردریایی است. البته این ۱۵۰ کشتی مجموعه متنوعی از کشتیهای یخشکنها تا ناوهای هواپیمابر را شامل میشود. قدرت یک ناو هواپیمابر کلاس نیمیتز حدود ۲۴۰ هزار اسب بخار یعنی دو برابر بزرگترین کشتی باری مجهز به موتور دیزلی است. این ناو هواپیمابر میتواند ۲۰ سال بدون وقفه بدون نیاز به سوختگیری به فعالیت خود ادامه دهد. بعضی زیردریاییهای کلاس رابیس که نوعی زیر دریایی فرانسوی است، میتواند ۳۰ سال بدون نیاز به سوختگیری به حرکت در اعماق آب ادامه میدهد. کشتیهای هستهای از زمانی که در ناوگان حمل و نقل دریایی حضور داشتهاند با هیچ حادثهای مواجه نشدهاند.
انتشار گازهای آلاینده در نتیجه مصرف سوخت در موتورهای دیزلی عظیمالجثه کشتیهای بزرگ باری و مسافری نقش بسیار مهمی در افزایش آمار مبتلایان بیماریهای تنفسی در بین ساکنان مناطق ساحلی در بنادر شلوغ و پر رفت و آمد داشته است. گفته میشود سالانه بیش از ۶۰ هزار نفر اثر انتشار گازهای آلاینده که در نتیجه رفت و آمد کشتیها در اقیانوسها و دریاها آزاد میشود، دچار مرگ زودرس میشوند. سازمان بینالمللی دریانوردی سازمان ملل که مسئولیت تصویب قوانین در حوزه حمل و نقل دریایی برای ۱۶۸ کشور عضو این سازمان را به عهده دارد، سال گذشته استاندارد جدیدی را در این زمینه تدوین کرده است که به موجب اجرایی شدن آن در حوزه حمل و نقل دریایی همه کشتیها باید از سوخت پاک استفاده کنند. براساس این قانون جدید باید انتشار گوگرد در نتیجه مصرف سوخت در ناوگان حمل و نقل دریایی تا ۹۰ درصد کاهش پیدا کند. گرچه مصرف منابع سوخت جایگزین که آلودگی کمتری دارد در مقایسه با سوخت بیکیفیتی که امروزه در کشتیها استفاده میشود، هزینه بیشتری خواهد داشت.
فرانک فراهانیجم-جامجم