سرنوشت زبالههای شهر ما
شهروندان:
از حدود صد سال پیش تاکنون که مسئولیت جمعآوری زبالههای شهری به شهرداریها سپرده شد، شهرداریها برای جمعآوری و حمل زبالهها از کوچه و خیابانهای شهرمان به هر روشی که فکرش را بکنید متوسل شدند.
از آن سالها که زبالهها از سوی کارگران جمعآوری و در محلهایی در سطح شهر تلنبار شده و سپس به وسیله اسب و قاطر به حومه شهر منتقل و تخلیه میشد، گرفته تا امروز که پس از گذشت این همه سال کامیونهای بزرگ حمل زباله جای گاری و قاطر را گرفتهاند.
اما این پایان داستان زبالههای شهری نیست. بطریهای شیشهای، قوطیهای پلاستیکی، تهمانده غذاها و سبزیجات و میوههای پلاسیده، ظروف آلومینیومی و انواع و اقسام زبالههای تر و خشکی که نام پسماند شهری را یدک میکشند هر کدامشان ممکن است سرنوشت متفاوتی داشته باشد.
شاید آنها را پس از پرسکردن دوباره به کارخانه ساخت ظروف آلومینیومی ببرند تا با آن ظرفهای جدید درست کنند یا شاید در نزدیکترین محل دفن زباله برای همیشه نابودشان کنند یا حتی به نقاطی دور فرستاده شود تا بازیافت شوند.
بسیاری از شهروندان گمان میکنند وقتی کیسه نایلونی سیاهرنگ زباله را دم در خانه میگذارند تا ساعت ۹ شب کامیونهای بزرگ جمعآوری زباله با کارگران نارنجیپوشی که پشت این خودروها سوار شدهاند از راه میرسند، داستان زبالههای شهرما هم تمام میشود، اما این تازه آغاز سفر است؛ سفری طولانی که در میانه راه سرنوشت زبالههای شهری را تغییر میدهد.
ایستگاه اول: کامیونهای حمل زباله
سر و کلهشان حوالی ساعت ۹ شب به بعد پیدا میشود؛ کامیونهای بزرگ حمل زباله وقتی از کنارتان عبور میکنند علاوه بر ظاهر نازیبایشان که انواع و اقسام تهمانده زباله از آنها آویزان شده، بوی ناخوشایندی هم از آنها به مشام میرسد.
حالا نوبت کارگران خدمات شهری با آن لباسهای فسفری رنگشان است که تر و فرز از کامیونها پایین بپرند و مخزنهای از زباله لبریز شده سر کوچه و محلهتان را با کمک بالابر مخصوص درون کامیونها خالی کنند.
جمعآوری زبالههای شهری که در اصطلاح به آنها پسماند هم گفته میشود مهمترین فعالیت معاونت خدمات شهری شهرداریها را تشکیل میدهد.
از سال ۸۴ که شهرداری تصمیم گرفت زحمت کار رفتگرها را کمتر کند برای جمعآوری زبالههای شهری به روش مکانیزاسیون متوسل شد.
در این روش با استفاده از ماشین آلات و تجهیزات مکانیزه که به سیستم فشردهسازی و پرس زباله مجهز هستند، پسماندهای نگهداری شده در مخازن مخصوص با خودروی مکانیزه تخلیه شده و پس از تکمیل ظرفیت به ایستگاه انتقال یا به طور مستقیم به مرکز دفن منتقل میشوند.
این خودروها به داشتن مخزن شیرابهگیر هم مجهز هستند، چون مخزن شیرابهگیر باعث جلوگیری از جاریشدن شیرابه و ریختن زباله در سطح خیابان میشود.
به این ترتیب در شیوه مکانیزه کارگران خدمات شهری، مستقیم با زباله و ضایعات و آلودگیهای شهری تماس ندارند، بلکه فقط با مخازن در ارتباط هستند و تخلیه و حمل زباله با ماشین آلات مکانیزه انجام میشود که علاوه بر جلوگیری از بیماریها، سبب افزایش بهرهوری کارگران و سرعت گرفتن جمعآوری زباله از سطح شهر میشود.
البته این روش فقط شامل کلانشهرهایی چون تهران است و در شهرهای کوچک هنوز از سیستمهای قدیمی جمعآوری زباله استفاده میشود.
ایستگاه دوم: ایستگاههای انتقال پسماند
ایستگاههای انتقال پسماند یا ایستگاههای خدمات شهری به مکانهایی گفته میشود که زبالههای جمعآوری شده به آنجا منتقل و پس از ثبت اطلاعاتی مانند نوع بار، پیمانکار مربوط، تاریخ، زمان و.. در خودروهای سنگینی با عنوان خودروهای سمی تریلر بارگیری و به مرکز دفع حمل میشوند. در تهران تا قبل از اجرای سیستم جدید جمعآوری، حدود ۱۲۰۰ مرکز اصلی و فرعی زباله در کنار خیابانها، چهار دیواریهای بین ساختمانها و کنار بیمارستانها یا در محلهای مسکونی وجود داشت که این نقاط به صورت ایستگاه انتقال عمل میکردند. ابتدا زباله از سوی رفتگرها در این محلها تخلیه و سپس به وسیله کامیون از این ایستگاهها به مراکز دفن در جاده آبعلی و کهریزک منتقل میشد، اما با اجرای سیستم جدید جمعآوری، این مراکز حذف و به جای آنها ۱۱ ایستگاه انتقال ساخته شد. این ایستگاهها محل تخلیه و بارگیری پسماند از خودروهای جمعآوری به خودروهای بزرگتر (سمیتریلر) برای حمل به مرکز دفع و پردازش آرادکوه هستند.
وقتی راه زبالهها از هم جدا میشود
از اینجا به بعد راه زبالههای شهری از هم جدا میشود، زبالههای تر به راه خود، زبالههای خشک هم به راه خود و سرنوشت خاک و نخالههای ساختمانی هم طور دیگری رقم میخورد!
پس از جمعآوری زباله خشک این زبالهها به ایستگاههای میانی در هر منطقه شهرداری منتقل میشوند؛ در اینجا شیشه، پلاستیک و کاغذ از هم تفکیکشده، بستهبندی میشوند و در صورت وجود مشتری به کارخانههایی که برای تولیدات خود از مواد اولیه بازیافتی استفاده میکنند، فرستاده میشوند.
زبالههای تر پس از رسیدن به کهریزک وارد خطوط پردازش شده و زبالههای خشک ارزشمند از آن جدا میشود، سپس زباله تر باقیمانده به سایت تخمیر رفته، هوا دهیشده و به کمپوست درشت دانه تبدیل میشوند.
کمپوستهای درشت دانه در آنجا به خطوط پالایش که کمپوست را به درجه یک و درجه دو تبدیل میکند، وارد میشود و در صورت وجود مشتری به مصارف کشاورزی میرسد.
خاک، نخاله و ضایعات ساختمانی نیز راهی مرکز دفن و پردازش خاک و نخاله میشوند.
مجتمع آرادکوه؛ خانه پایانی زبالهها
سرنوشت همه زبالهها به اینجا ختم میشود؛ مجتمع پردازش و دفع پسماند آرادکوه مجموعهای بزرگ در مساحتی حدود ۱۴۰۰ هکتار است که از سال ۱۳۵۵ پذیرای زبالههای شهر تهران بوده است.
این مرکز در جنوب شهر کهریزک و ابتدای جاده قدیم تهران ـ قم واقع شده است، همه روزه به طور متوسط بیش از ۷۰۰۰ تن پسماند وارد این مرکز میشود، پسماند منتقل شده به این مرکز از منابع مختلفی مانند مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، بیمارستانها و مراکز بهداشتی- درمانی، شرکتها و شهرکهای اطراف پایتخت وارد این مجتمع میشوند.
پسماندهای وارد شده به این مرکز، پس از وزنشدن یا برای طرحهای پردازش پسماند و تولید کمپوست راهی واحدهای بازیافت و پردازش مجتمع آرادکوه هدایت میشوند یا به مرکز دفن منتقل و دفن میگردند.
کوه زباله
زبالهها اگر آنقدر با ارزش باشند که وقتی پایشان به مرکز آرادکوه میرسد، بشود رویشان حساب باز کرد به جای اینکه راهی بخش دفن زباله شوند سرنوشت دیگری پیدا میکنند. این زبالهها به واحد بازیافت و پردازش منتقل میشوند. این واحدها شامل ۱۴ خط بازیافت و پردازش پسماند هستند که از سال ۱۳۸۴ تاکنون با همکاری بخش خصوصی راهاندازی و به بهرهبرداری رسیده است.
در این روش، پسماند ریزدانه پس از جداسازی و خردشدن، وارد فرآیند کمپوستسازی شده و پس از پشتهسازی با هوادهی فعال یا غیرفعال در طی زمان به کمپوست تبدیل میشود.
پسماندهای تر حاصل از خطوط پردازش مجتمع آرادکوه به صورت مستقیم با تسمه نقاله به دو سایت هوادهی شماره یک و دو منتقل میشوند.
پسماندهای تر به صورت پشتههایی به ارتفاع دو متر و طول ۲۰۰ متر روی یکدیگر ریخته شده و به طور متوسط هشت هفته روی یکدیگر باقی میمانند، در طول این مدت بر اثر فعالیت باکتریهای هوازی مواد آلی تجزیهشده و بر اثر حرارت تولید شده، رطوبت موجود در پسماند (۵۰ درصد وزن از کل پسماند تر ورودی) به صورت بخار خارج میشود.
در طول این مدت بنا به نظر آزمایشگاه کنترل کیفیت پشتههای موجود در سایتها با دستگاههای هوادهی زیر و رو شده تا کمپوست تولیدی از یکنواختی بیشتری برخوردار شود.
کمپوست تولیدشده در این سایت پس از طی مرحله رسیدگی به واحدهای پالایش کمپوست وارد شده و محصول به دست آمده به صورت کمپوست درجه یک و دو در اختیار بازارهای مصارف کشاورزی قرار میگیرد.
گود آبعلی؛ قبرستان خاک و نخاله ساختمانی
از ابتدای دهه ۴۰ زبالههای شهر تهران به درهای در آبعلی منتقل و در این محل سوزانده میشد، عملیات سوزاندن زباله از سال ۱۳۵۶ در این محل متوقف و از آن پس زبالهها در این محل دفن شدند.
به دلیل نزدیکی این محل به رودخانه و آلودگیهای زیستمحیطی ناشی از دفن زباله در این محدوده با توجه به ضرورت حفظ محیط زیست از شش ماهه دوم سال ۱۳۶۹ دفن زباله در گود آبعلی ممنوع شد و از آن زمان تاکنون از این مرکز فقط برای دفع خاک، نخاله و ضایعات ساختمانی تولیدی شهر تهران استفاده میشود.
البته پس از گود آبعلی، کهریزک مهمترین مرکز دفع نخالههای ساختمانی در تهران است، مانند گود آبعلی، خاک و نخالههای ساختمانی مناطق جنوبی شهر به این مرکز منتقل میشود.
آوید طالبیان
جامجم