تاریخ انتشار : یکشنبه ۲۲ تیر ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۲۱:۳۴

شهروندان:
روز بیست‌ویکم تیرماه، روز بدون پلاستیک در ایران معرفی شده، روزی که به‌طور نمادین بهتر است کسی از پلاستیک، این یگانه کالای قدرتمند ضدانسان و محیط‌زیست معاصر، استفاده نکند. اما آیا این رویای دوستداران کره زمین به حقیقت پیوند می‌خورد. آیا زمانی می‌رسد که دیگر در کنار جاده‌ها و در دل طبیعت پلاستیکی دیده نشود.

دنیای معاصر ما به سرعت دارد رشد می‌کند و مثل سیلی است که هر چیزی سر راه خود را می‌بلعد. رشد مصرف‌گرایی سبب شده فشار بیشتری بر این کره خاکی وارد شود و در این بین پلاستیک نقش کاتالیزوری دارد که بر سرعت توسعه و فرهنگ مصرف‌گرایی جهانیان می‌افزاید. اکثر کالاهایی که الان در بازار وجود دارد، پلاستیکی هستند. پلاستیکی که هم می‌تواند خطرناک برای سلامت انسان ها باشد و هم یک قدرت تهدید‌کننده بزرگ برای طبیعت. کسی چه می‌داند شاید روزی با اتمام منابع سوخت های فسیلی نظیر نفت که ماده اولیه تولید پلاستیک است، عمر این کالاها هم به اتمام برسد.

ولی چرا باید منبع مهمی چون نفت را قربانی این غول بازار مدرن کرد. آیا می‌توان جایگزین مناسبی برای پلاستیک در نظر گرفت. چندی پیش قرار بود شهرداری تهران برای یک روز تمام فروشگاه‌های شهروند و میادین میوه و تربار را موظف کند تا به جای کیسه پلاستیکی از کیسه‌های قابل تجزیه استفاده کنند.

اقدامی که تنها به یک روز ختم شد و به بوته فراموشی سپرده شد و از این‌رو قرار شد تنها یک روز از ‌سال را روز خرید بدون نایلکس در نظر بگیرند؛ روز ۲۱ تیرماه. ولی به دلیل عدم اهمیت این موضوع در سطح شهرداری‌ها و مدیران این‌گونه فرهنگسازی‌ها به انجام نمی‌رسند. الان چند‌ درصد از مردم ایران این روز برایشان تعریف شده است؟ چرا وقتی که آیین‌نامه اجرایی خوبی برای تفکیک زباله از مبدأ وجود دارد، کاری تا الان صورت نگرفته است.

همه در این نکته اشتراک نظر دارند که باید استفاده از پلاستیک را کاهش دهند، تفکیک زباله از مبدأ باید انجام گیرد، وزارتخانه‌های صنعت و معدن و بهداشت باید زباله‌های صنعتی و عفونی بیمارستان ها را خودشان جمع‌آوری و به‌طور امن دفن کنند. ولی هیچ‌کدام از این کارها در کشور ما صورت نمی‌گیرد.

گویی اراده‌ای حتی برای یک‌روز پاک زیستن وجود ندارد. در تمام کشورهای پیشرفته ازجمله ژاپن به قانون پسماند خود همانند یک منبع ثروت عظیم نگاه می‌کنند. ژاپن در حال‌حاضر حدود ۸۰درصد ضایعات پلاستیکی خود را بازیافت می‌کند. این یعنی ثروت، این یعنی اشتغالزایی، این‌ یعنی حفظ محیط‌زیست و مدیریت منابع و صرفه‌جویی در اقتصاد مملکت.

تبعات زیست‌محیطی پلاستیک

کره‌زمین دارد به زباله‌دان عظیمی تبدیل می‌شود که آثارش هر روز بر زندگی نسل بشر مشاهده می‌شود. گرمایش زمین بزرگترین چالش زیست‌محیطی دنیا یکی از عواملش همین زباله‌ها هستند. کالاهای پلاستیکی به دلیل این‌که قابل تجزیه در طبیعت نیستند و زمان لازم برای تجزیه آنها حدود ۵۰۰‌سال است، در طبیعت باقی می‌ماند.

گازهای گلخانه‌ای که از این پلاستیک‌ها تولید می‌شود آن‌قدر زیاد است که یکی از عوامل کلیدی در گرمایش زمین به شمار می‌رود. هرساله تعداد زیادی از جانوران آبزی مثل دلفین و ماهی‌های دیگر به دلیل خوردن کیسه‌ها و بطری‌های پلاستیکی که در دریا ریخته شده، می‌میرند. امروزه آمار سرطان با میزان مصرف موادپلاستیکی رابطه مستقیم دارد. طبق آمار جهانی، روزانه ۵.۳‌میلیون تن زباله در سراسر دنیا تولید می‌شود که سهم ایران در این تولید به ۴۰‌هزار تن در روز می‌رسد.

این میزان، ۱۵.۱‌درصد تولید زباله جهان است. براساس آمارهای ارایه شده، هر فرد تهرانی متوسط روزانه ۳ پلاستیک وارد چرخه محیط‌زیست می‌کند. با مصرف‌نکردن یک کیسه پلاستیکی در هفته در هر خانواده ایرانی می‌توان از مصرف حدود ۸۱۶‌میلیون کیسه پلاستیکی در‌سال جلوگیری کرد. سازمان میادین میوه و تربار طی گزارشی اعلام کرده بود که ظروف یکبار مصرف پلیمری و کیسه‌های نایلونی در صورت تماس با مایعات و موادغذایی بالای ۴۰ درجه، ماده‌ای شیمیایی و تلخ به نام استایرن از خود خارج می‌کنند که بیش از ۷۷ نوع بیماری سرطان‌زا به همراه دارد.

همه این اثرات زیست‌محیطی و بهداشتی که پلاستیک دارد اگر با کیسه‌های قابل تجزیه و غیرنفتی جایگزین شود، محو می‌شود. چراکه عمر این کیسه‌های قابل‌تجزیه در طبیعت یک الی ۲سال است. میزان تولید زباله در ایران نزدیک به ۴۰‌هزار تن در روز است که حدود ۷‌هزار و ۷۰۰ تن آن سهم مردم تهران است.

البته سهم گسترده تولید زباله فقط مختص تهران نیست و در همه شهرهای ایران به نسبت جمعیتی که دارند، این مقدار زباله تولید می‌شود. جالب این‌که زباله‌های خشک بیشترین سهم را در کل زباله‌های تولیدی در ایران دارند. یعنی این زباله‌های خشکی که ما تولید می‌کنیم، اکثرا مربوط به ضایعات پلاستیکی هستند. بنابراین اگر حجم وسیعی از این پلاستیک‌ها توسط تکنولوژی روز بازیافت شود به‌راحتی می‌توان اثرات مثبت بهداشتی و محیط‌زیستی آن را مشاهده کرد.

ولی تنها کمتر از ۴درصد آن در ایران بازیافت می‌شود. برای این‌که مصرف پلاستیک حذف شود، نباید از نقش مردم غافل ماند. دولت و شهرداری‌ها و حتی صداوسیما رسالت بزرگی در جهت افزایش آگاهی مردم از خطرات استفاده از پلاستیک باید ایفا کنند. ولی متاسفانه تنها چیزی که در کشور کمتر مشاهده می‌شود، فرهنگ‌سازی گسترده در این خصوص است.

رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر: همه باید با فرهنگ بازیافت آشنا شوند

روز بدون نایلون شاید روزی باشد که حداقل مدیریت شهری ما براساس آن مایل باشد کاری در این خصوص انجام دهد. محمد حقانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما درباره این روز نمادین چنین اظهارنظر می‌کند: آن‌طور که باید و شاید این روز در مجموعه شهرداری و مدیریت شهری و شورای شهر خیلی معرفی نشده است.

این عضو شورا در ادامه اذعان می‌دارد: شورای شهر تهران در دوره سوم مصوبه‌ای داشته درمورد کاهش استفاده از پلاستیک و کیسه‌های پلاستیکی و سعی این شورا بر این بوده که شرکت و ارگان‌هایی که در اختیار شهرداری بودند را موظف کند به این‌که از کیسه‌های نایلونی در فروشگاه‌های شهروند و میادین میوه و تربار کمتر استفاده کنند و از کیسه‌های تجزیه‌پذیر یا کیسه‌هایی که مواد اولیه گیاهی درست شده باشند، استفاده کنند. تا حدودی این کار انجام شد ولی صراحتا عرض می‌کنم به‌‌رغم ادعاهایی که می‌شود، متاسفانه این مصوبه‌ای که در شورای سوم تدوین شد، کاملا به فراموشی سپرده شد.

وی ضمن بیان این‌که ما چیزی در طبیعت به نام دورریز نداریم، تأکید می‌کند: چرخه طبیعی مواد و عناصر باید طوری تنظیم شود که هر چیزی براساس سنتز مصنوعی از چرخه تولید طبیعی خارج نشود. بنابراین اگر به صورت نمادین روز ۲۱ تیرماه را به‌عنوان روز بدون نایلون معرفی می‌کنند، گسترش معنی این روز در میان مردم وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست، شورای شهر و مدیریت شهری است. یعنی این مدیران و سازمان‌ها باید این روز را به یک ترتیبی مطرح، معرفی و این نماد را حفظ کنند. درواقع ترتیبی دهند تا مردم با فرهنگ بازیافت آشنا شوند. رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران درخصوص این سوال که چرا این طرح به دست فراموشی سپرده شد چنین اظهارنظر کرد: سازمان‌های دولتی و عمومی نظیر شهرداری تهران حتی اگر این‌گونه فرهنگسازی‌ها هزینه داشته باشند به‌عنوان یک کار فرهنگی و معرفی این روزهای نمادین باید این هزینه‌ها را بپردازند. درآمدهایی که بعد از این فرهنگسازی حاصل می‌شود خیلی بیشتر از هزینه‌های آن است. متاسفانه به این قضیه زیاد پرداخته نشده و ما حتما در کمیته محیط‌زیست شورای شهر سعی می‌کنیم که این مصوبه انجام شود. حالا چرا انجام نشده باید از خود مدیریت شهری بپرسید.

حقانی، سپس درخصوص این‌که چگونه می‌توانیم فرهنگسازی کنیم، توضیح داد: فرهنگسازی باید از طریق حوزه معاونت فرهنگی شهرداری و در اجرا و عمل از طریق سازمان میادین میوه و تر‌بار که بیش از ۱۸۰ بازار دارد، صورت گیرد. مثلا در میادین میوه و تر‌بار روزانه حداقل ۵۰۰هزار نفر تردد می‌کنند و با این وجود حتما باید کیسه‌های تجزیه‌پذیر استفاده شود. همچنین وقتی این کیسه‌ها ارایه شود باید روی همین کیسه‌ها هم تبلیغات فرهنگی لازم وجود داشته باشد که مردم با این نوع فرهنگ آشنا شوند. همچنین بحث زباله‌ها و مدیریت پسماند و تفکیک از مبدأ یک بحث کاملا فرهنگی و بسیار بااهمیت است. باید فرهنگسازی شود، اگر فرهنگسازی نشود، این طرح اجرا نخواهد شد. فرهنگسازی کار یکی، ۲ روز هم نیست. یعنی شهرداری باید این موضوع را به صورت یک فرهنگ عامه دربیاورد. در خود آیین‌نامه اجرایی این طرح هم پیش‌بینی شده که جدا از شهرداری‌های کل کشور، وزارت بهداشت و وزارت صنایع، رسانه ملی نقش اساسی در تبیین و تبلیغ این وظیفه برعهده دارد.

در این میان از مزایای تفکیک زباله از مبدأ گفته شد و این‌که چرا به‌رغم تمام سودهایی که این روش دارد، هنوز در کشور به‌طور گسترده انجام نگرفته است.

محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران درمورد اجرای این طرح و مزایای آن تصریح می‌کند: ما یک طرحی داریم به نام تفکیک زباله از مبدأ که هنوز آن‌طور که باید و شاید در شهرداری فرم نگرفته است. ما قانونی داریم به نام قانون پسماند و آیین‌نامه‌های اجرایی مرتبط با آن ‌که در آن ذکر شده شهرداری تهران موظف شده تا پایان ‌سال ۹۰ تفکیک زباله از مبدأ انجام شود که تاکنون نیز صورت نگرفته است. الان ما داریم طرحی را تنظیم می‌کنیم تا شهرداری را ملزم کنیم به این‌که این طرح و آیین‌نامه اجرایی آن را انجام دهد و این موضوع حتما در چند روز آینده در خود شورا مطرح خواهد شد. موادی که طی فرآیند سنتز مصنوعی به محصولی به نام پلاستیک تبدیل می‌شوند در طبیعت تجزیه‌پذیر نیستند. شاید بیش از ۴۰۰-۳۰۰‌سال پلاستیک در طبیعت می‌ماند و قابل تجزیه و برگشت به چرخه طبیعت نیست. الان ما شهرداری را ملزم خواهیم کرد که این تفکیک از مبدأ را حتما انجام دهند. حسن بزرگ تفکیک زباله از مبدأ این است که کلی هزینه می‌کنیم در ابتدا زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنیم و در انتها هم باید کلی هزینه کنیم تا دوباره این زباله‌ها را تفکیک کنیم که در تفکیک زباله این هزینه‌ها کاهش می‌یابد. بنابراین اگر این کار انجام شود، به‌خصوص زباله‌های پلاستیکی و آهنی و خرده‌های شیشه از همان ابتدا جدا شوند ما می‌توانیم به راحتی از آنها در کارگاه‌های تولیدی که نیاز به این مواد دارند مجددا استفاده کنیم. مثلا از این مواد بازیافت شده می‌توان در صنعت مقواسازی یا دوباره به صورت پلاستیک‌هایی با کاربردهای مختلف استفاده کنند. ضمن این‌که با این کار تخریب و تهدید طبیعت را کاهش می‌دهیم. با بازیافت پلاستیک و اجرای تفکیک از مبدأ می‌توانیم محیط‌زیست خود را حفظ کنیم و آن چرخه برگشت عناصر در طبیعت اتفاق خواهد افتاد. همچنین هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل زباله بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.

حقانی درخصوص اجرای طرح تفکیک از مبدأ با بیان این‌که تنها شهرداری موظف به جمع‌آوری و حمل زباله‌ها نیست و سایر ارگان‌های دولتی نظیر وزارت بهاشت و وزارت صنایع باید نسبت به جمع‌آوری زباله‌های غیربهداشتی و صنعتی اقدام کنند، تصریح کرد: این کار نیاز به عزم جدی ملی دارد. ما قانون خوبی درمورد تفکیک از مبدأ داریم. اگر انجام شود من فکر می‌کنم ضمن کمکی که به خط تولید و سرمایه ملی می‌شود، کارآفرینی هم ایجاد خواهد کرد. ضمن این‌که بزرگترین دستاورد اجرای مصوبه تفکیک از مبدأ حفاظت از محیط‌زیست است. ولی این کار با این‌که قانونش در‌سال ۸۶-۸۵ تصویب و آیین‌نامه آن اجرایی شد و در آن تمام شهرداری‌های کل کشور ملزم شدند تا پایان‌ سال ۹۰ این کار را انجام دهند، صورت نگرفت. بحث تفکیک از مبدأ یک بحث فرابخشی است به این صورت که جدا از مدیریت شهرداری که موظف است زباله‌های شهری را از مبادی تولید تحویل بگیرد و جداسازی کند، وزارت بهداشت و درمان هم شریک این قضیه است. یعنی این سازمان باید پسماند‌های غیربهداشتی بیمارستان‌ها و حتی زباله‌های بسیار خطرناک اتاق عمل را جمع‌آوری کند و حتی وزارت صنایع و معادن در قبال پسماندهای بنگاه‌های صنعتی چنین وظیفه‌ای را دارند.

مثلا وزارت بهداشت باید این زباله‌های غیربهداشتی را جمع‌آوری کند و از طریق روش‌های مختلف مثل سوزاندن یا روش اتوکلاو مسأله خطرناک بودن آنها را حل کند بعد طی یک قراردادی آنها را به شهرداری تحویل دهد. شهرداری وظیفه حمل زباله‌های خانگی و اداری در داخل شهر را به عهده دارد و وظیفه دفع یا دفن زباله‌های صنعتی و بیمارستانی را ندارد. در اصل هر تشکیلاتی که زباله تولید می‌کند، خودش موظف است که زباله‌های مربوط به خود را دفع یا دفن کند.

با همه این حرف هایی که زده می‌شود و با تمام ادعاهایی که از سوی مسئولان درباره مدیریت زباله گفته می‌شود، هنوز مشاهده می‌کنیم که پلاستیک همچنان بلای جان طبیعت ما است. هنوز در گوشه و کنار جاده‌ها، حاشیه سواحل، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و دریاها محصولات متنوعی از پلاستیک دیده می‌شود و هنوز هم خبری از فریادرسی نیست و ما هر‌سال در چنین تاریخی گزارشی کلیشه‌ای خواهیم نوشت از ۲۱ تیر، روز بدون نایلکس…

بهروز مهدیزاده

شهروند