تاریخ انتشار : پنجشنبه ۴ اردیبهشت ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۸:۰۸

شهروندان:
سال‌هاست که از داروها به‌عنوان عامل و ابزار اصلی در بهبود و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود؛ چه زمانی که از گیاهان و مواد طبیعی به‌عنوان دارو استفاده می‌شد و چه امروزه که از حدود هشت‌هزار فرآورده دارویی، طبیعی و مصنوعی، در سراسر جهان استفاده می‌شود. هر کشوری، بر اساس وضعیت جغرافیایی، بیماری‌ها و منابع مالی، تعدادی از این داروها را در فهرست داروهای اساسی خود قرار داده و پزشکان موظف به تجویز فقط همان داروها هستند.

به‌دلیل بسیاری از عوامل، امروزه تجویز و مصرف غیرمنطقی داروها، به بحثی جدی در بسیاری از کشورها (از جمله کشورهای جهان سوم و نیز کشورمان) تبدیل شده است. برای مثال، بر اساس آماری که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشــکی منتشر کرده، حدود ۴۸درصد داروهای تجــویزشده برای بیماران، اشکال تزریـقی داروهــاست.

بر این اساس، مصرف سرانه فرآورده‌های تزریقی در ایران حدود ۱۰ عدد، در کشورهای در حال توسعه حدود ۴/۳ و در کشورهای توسعه‌یافته بسیار کمتر از یک عدد است. اینکه عوامل تجویز و مصرف خودسرانه داروها، مکمل‌های دارویی و حتی فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی چه هستند و نیز این پدیده چه آسیب‌های فردی و جمعی و حتی اقتصادی و مالی خواهد داشت، به بررسی و تحقیق و اقدامات و راهکارهای کارشناسانه‌ای نیاز دارد که این کار در کشور ما نیز از سال‌ها قبل و همراه و همگام با دیگر کشورهای جهان، با تشکیل کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو، به ریاست رییس سازمان دارو و غذا، آغاز شد و پژوهش‌های بسیاری در این زمینه در دست اقدام و انجام است.

جهت آشنایی خوانندگان محترم با این کمیته، اهداف و اقدامات در دست انجام آن، با سرکار خانم دکتر «فاطمه سلیمانی»، دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو گفت‌وگویی را انجام دادیم. وی مدرک دکترای داروسازی را در سال ۱۳۷۵ دریافت کرد و پس از آن به ترتیب کارشناسی‌ارشد سلامت جامعه (MPH) و دکترای تخصصی مدیریت و اقتصاد دارو را از دانشگاه علوم پزشکی تهران اخذ کرد.

•  کمیته تجویز و مصرف منطقی داروها بنا بر احساس چه ضرورتی و با چه اهدافی تاسیس شد؟

این کمیته با هدف ارتقا و گسترش فرهنگ تجویز و مصرف منطقی دارو در گروه‌های پزشکی و مردم جامعه و با هدف کمک به بهبود و ارتقای سطح سلامت جامعه و کاهش اتلاف منابع و سرمایه‌های اجتماعی، با انجام فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و اجرایی تشکیل شده است. همچنین این کمیته از طریق تجمیع و ثبت داده‌های نسخه‌های بیمه پزشکان در سرور مرکزی کشوری و پردازش آن، به تشخیص و تعیین روند تجویز دارو در کشور پرداخته و بر رعایت و به‌کارگیری اصول صحیح نسخه‌نویسی توسط پزشکان نظارت می‌کند.

• بیشترین دسته دارویی که در حال حاضر در ایران تجویز و نیز مصرف غیرمنطقی دارد، کدام دسته دارویی است؟

مصرف غیرمنطقی شامل مصرف بیشتر یا کمتر از میزان مورد نیاز بیمار یا با مقادیر (دوز) نادرست، یا طول دوره درمان ناکافی است. با توجه به این تعریف در بیشتر گروه‌های دارویی به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها، مصرف غیرمنطقی را شاهد هستیم.

• به‌هرحال، بیماران این آنتی‌بیوتیک را مصرف کرده و بهبود پیدا می‌کنند! نکته غیرمنطقی در این کار چیست؟

هدف از دارودرمانی افزایش و ارتقای سلامت افراد است، در حالی‌که این هدف با مصرف غیرمنطقی داروها نه‌تنها محقق نمی‌شود، بلکه عوارض و مشکلات ناشی از مصرف خودسرانه این داروها را نیز برای بیمار به جا می‌گذارد. عوارضی که اثرات منفی خود را بر سلامت فرد و نیز اقتصاد سلامت جامعه، در سال‌های بعد نشان خواهد داد.

• راهکارهایی که کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو درخصوص مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک ارایه کرده و در دست اقدام دارد، چیست؟ با توجه به روند فعلی نسخه‌نویسی توسط پزشکان کشور ما، چقدر این برنامه‌ها مفید و سودمند خواهد بود؟

این کمیته از زمان تشکیل تا به‌حال، اقداماتی انجام داده است که از جمله آنها می‌توان به اصلاح، بهبود و افزایش آگاهی مردم درخصوص دارو اشاره کرد. این اقدامات با حضور در رسانه، محیط آموزش‌وپرورش (مدارس) و خانه‌های سلامت شهرداری‌ها و برگزاری اردوها و مسابقات آموزشی محقق می‌شود. به‌علاوه در سال ۱۳۹۳ آموزش الکترونیک و مجازی با تمرکز بر داروهای آنتی‌بیوتیک آغاز خواهد شد. از اقدامات دیگر این کمیته می‌توان به افزایش دانش گروه پزشکی درخصوص تجویز منطقی دارو با برگزاری کارگاه‌ها و همایش‌هایی (سمینارها و دوره‌های بازآموزی) مبنی بر اشتباهات رایج در نسخه‌نویسی اشاره کرد.

• نکته بسیار مهم دیگر افزایش مصرف مکمل‌هاست. با توجه به تغییر سبک زندگی و افزایش شهرنشینی و کمبود وقت و از طرف دیگر تبلیغات گسترده شرکت‌های تولیدکننده و واردکننده مکمل‌های دارویی، مصرف این قبیل داروها در کشور ما رو به افزایش است و کلمه مکمل نیز خیال مصرف‌کننده را برای مصرف تا حدی آسوده کرده است. اما سوال این است که چرا این نوع از داروها هم باید منطقی تجویز و مصرف شوند؟

متاسفانه این تلقی نادرست وجود دارد که مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها، بی‌خطر و بی‌عارضه است اما باید دانست که مکمل‌ها نیز با توجه به نوع و مقدار ماده موثر، باید مطابق نیاز و شرایط بیمار تجویز و مصرف شوند و اضافه دریافتی ویتامین‌ها به‌خصوص انواع محلول در چربی مانند ویتامین E و A و همچنین برخی مواد معدنی (روی، منیزیم، کلسیم و…) عوارض جدی‌ای برای مصرف‌کنندگان به همراه دارد. البته کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو، از امسال وارد مباحث مکمل‌های دارویی و داروهای گیاهی و حتی مواد آرایشی خواهد شد که انشاءلله با نظر کارشناسان راهکارهایی اتخاذ خواهد شد.

• اجازه دهید پرسش آخر من با طرح یک فرض باشد و آن اینکه عدم ارزش‌گذاری مناسب و قیمت‌گذاری صحیح بر داروها، سبب ضعف اقتصاد تولیدی و تحقیقی دارو در کشور شده و بالطبع مراکز درمانی و داروخانه‌ها (که به نحوی بنگاه اقتصادی هم هستند)، مجبورند با فروش بیشتر دارو، چرخ اقتصادی داروخانه را بگردانند که این خود سبب استقبال از تجویز و مصرف غیرمنطقی توسط همکاران داروساز دارای داروخانه خواهد شد. چقدر با این فرض موافقید؟

در این فرض شما بنا را بر این گذاشته‌اید که مصرف منطقی فقط یک بعد دارد و آن هم کمتر مصرف‌کردن داروهاست، در حالی‌که شاید بتوان گفت به جز چند گروه اندک از داروها، در اغلب موارد مصرف حتی کمتر از مقدار صحیح و موردنیاز است. بنابراین در این فرض باید بازنگری کنید. اما درخصوص قیمت‌گذاری باید عرض کنم که این سیاست، قوانین تدوین‌شده خود را دارد که در چارچوب حوزه اجرایی این کمیته نیست. در پایان باید یادآوری کرد به دلیل اینکه منابع مالی و بودجه سیستم‌های بهداشتی در کشور ما مانند بسیاری از کشورهای جهان محدود است و قسمت عمده‌ای از این بودجه صرف تهیه و تامین دارو می‌شود، می‌توان با تجویز و مصرف منطقی داروها تا مقدار زیادی از اتلاف سرمایه ملی جلوگیری کرد. این امر با پیگیری و تلاش و تحقیق مداوم و ارایه راهکارها و عملیاتی‌کردن آنها محقق خواهد شد. در این بین نقش رسانه‌ها در آموزش و اطلاع‌رسانی و حتی بسترسازی جهت تسهیل اقدامات اجرایی کم‌نظیر و بی‌بدیل است.

 امیر نظری کارشناس حوزه دارو و سلامت

شرق