تاریخ انتشار : شنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۲۰:۱۱

شهروندان:
اطلاعات منتشر شده از وضع انتقال خون کشور نشان می‌دهد، مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد. گزارش رسمی وزارت بهداشت و آموزش پزشکی که آذرماه پارسال با عنوان گزارش ۱۰۰روزه این وزارتخانه از حوزه مسئولیتش منتشر شد، نشان داد وزارت بهداشت در موضوعات مختلفی ازجمله انتقال‌خون مشکل دارد. در بخشی از این گزارش آمده است: «سازمان انتقال خون با چالش‌های متعددی ازجمله بحران مالی، پشتیبانی، پرسنلی، کاهش اهدای خون، کاهش ذخیره خون و فقدان برنامه راهبردی در همه سطوح مواجه است.»

چالش‌هایی که در این گزارش مطرح شده، هنوز هم ادامه دارد و تنها امیدی که هست، مشارکت نیکوکاران و خیرینی است که انگیزه کارخیر و نجات انسان‌ها، آنها را در صف اهداکنندگان خون قرار دهد تا بخشی از مشکلات این حوزه، کاهش یابد.

 یک موضوع دو آمار

وضعیت اهدای خون کشور، در فراز و فرود است. آبان ماه پارسال قبل از انتشار گزارش رسمی وزارت بهداشت، رسانه‌ها هشدار «دکتر قاسم اسلامی» مدیرکل مرکز انتقال خون استان تهران، درباره کاهش ذخیره خونی در تهران را انعکاس دادند و از قول او نوشتند: به‌طور طبیعی باید ۵ تا ۷ روز ذخیره روزانه خون داشته باشیم، اما درحال حاضر میزان ذخایر خونی به حدود ۳روز رسیده و در مرحله هشدار قرار داریم.

حالا و در این مقطع، دوآمار متفاوت از وضع اهدای خون وجود دارد. سازمان انتقال خون استان تهران گزارشی را منتشر کرده که از افزایش و بهبود وضع اهدای خون خبر داده است. براساس این گزارش، در ایام تعطیلات نوروز، ۱۰‌هزار و ۶۲۲ نفر به پایگاه‌های این سازمان مراجعه کرده‌اند که از این تعداد، ۹‌هزار و ۲۵۳ نفر موفق به اهدای خون شدند.

بر این اساس، از ابتدای ‌سال ۹۲ تا ۲۹ اسفند آن سال، نیز ۴۰۹هزار و ۵۴۴ نفر به مراکز انتقال خون استان تهران مراجعه و ۳۴۴‌هزار و ۴۹۲ نفر موفق به اهدای خون شدند. پایگاه انتقال خون ایران نیز گزارش داده است حدود ۶۰‌هزار نفر طی روزهای نخست بهار ۱۳۹۳ برای اهدای خون به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه کردند که از این تعداد ۴۸‌هزار و ۳۲۶ نفر موفق به اهدای خون شدند.

اما این ماجرا طرف دیگری هم دارد و دکتر فاطمه نادعلی، مدیرکل پایگاه انتقال خون تهران وضع را طور دیگری توصیف کرده است. وی نیمه‌اول فروردین۹۳ در گفت‌وگو با مهر، از وضع هشداردهنده ذخایر خون تهران خبر داد و گفت: میزان ذخایر خونی در روزهای پایانی پارسال به مرز هشدار رسید و در روزهای ابتدایی‌ سال ۹۳ نیز به دلیل این‌که مردم به سفر و گردش می‌روند، میزان مراجعات برای اهدای خون کاهش می‌یابد که همین مساله، ما را در تامین خون و فرآورده‌های خونی مورد نیاز بیمارستان‌ها با مشکل مواجه کرده است.

وی افزود: مرکز انتقال خون تهران تامین‌کننده ۳۰‌درصد نیاز کشور است و باید روزانه پاسخگوی نیاز بیش از ۱۷۰بیمارستان و مرکز درمانی باشد ولی این روز‌ها برای تامین خون مورد نیاز به شدت با مشکل مواجه شده است؛ این درحالی است که نیاز به خون و فرآورده‌های خونی، نیازی همیشگی است و بیماران همچنان برای درمان به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند.

 غیرقابل پیش‌بینی

نیاز به خون موضوعی قابل پیش‌بینی نیست و به قول کارشناسان این حوزه، نیازی همیشگی است. این امکان وجود دارد که در مقطعی وضع ذخایر خونی کشور مناسب و در مقطع دیگر کفاف نیاز موجود را ندهد. براساس برآوردهایی که مراکز درمانی انجام داده‌اند، ۲۵درصد بیمارانی که وارد بیمارستان می‌شوند، به خون احتیاج پیدا می‌کنند. به‌رغم پیشرفت‌های فنی و علمی، در زمینه علم پزشکی هنوز جایگزین مصنوعی برای خون وجود ندارد و فقط خونی که توسط خیرین اهدا می‌شود، می‌تواند جان نیازمندان را نجات دهد.

در میان مراکز و پایگاه‌های انتقال خون، تهران وضع ویژه‌ای دارد. نیاز به خون در تهران، حالتی از اضطرار را به وجود آورده است و مسئولان این حوزه، همیشه نگران هستند. دکتر بشیر حاجب بیگی، سخنگوی سازمان انتقال خون کشور، در گفت‌وگو با خبرنگار ما، تهران را مصرف‌کننده ۲۵تا ۳۰‌درصد ذخایر خونی کشور می‌داند. وی اهمیت ویژه تهران را به این دلیل اعلام می‌کند که تعداد زیادی از بیمارستان‌ها در این شهر واقع شده‌است.

حاجب بیگی معتقداست موضوعی دیگر که تهران را با اهمیت‌تر از دیگر نقاط می‌سازد، این است که تهران پشتیبانی‌کننده دیگر نقاط کشور است اگر برای هر نقطه از کشور حادثه‌ای رخ دهد می‌توان امکانات را از تهران به آن شهر گسیل کرد اما اگر برای تهران اتفاقی رخ دهد، چه باید کرد؟

 جنسیت اهداکنندگان

اهدای خون بیش از آن‌که موضوعی پزشکی باشد، عملی خیر محسوب می‌شود. دست‌اندرکاران سازمان انتقال خون نیز بر همین عقیده‌اند. بابک یکتاپرست، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی جذب و نگهداری اهداکنندگان خون کشور در نشست خبری چهلمین سالگرد تاسیس انتقال خون این موضوع را تشریح کرد و گفت: اهدای خون یک فرهنگ است که باید در میان مردم درونی شود. اهداکنندگان خون در حقیقت خیرینی هستند که بدون هیچ چشمداشتی به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه و خون خود را اهدا می‌کنند. مردم ایران همواره در کنار سازمان انتقال خون بوده‌اند و چه در روزهای عادی و چه در شرایط بحرانی نسبت به اهدای خون خود پیشقدم هستند.

وی ادامه داد: مردم با اهدای خون خود در اوایل انقلاب، ۸‌سال دفاع مقدس و زلزله بم نشان دادند که در کنار انتقال خون هستند و برای نجات جان هموطنان خود از هیچ حرکتی دریغ نمی‌کنند.

در این زمینه اما مشکلاتی نیز هست. از مواردی که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند، ترکیب جنسیتی اهداکنندگان است. بر اساس گزارش سازمان انتقال خون تهران، از ۳۴۴‌هزار و ۴۹۲ نفری که در‌سال ۹۲ موفق به اهدای خون در این استان شده‌اند، ۳۳۱‌هزار ۵۱۶ نفر از اهداکنندگان خون را آقایان و ۱۲‌هزار و ۹۷۶ نفر را بانوان تشکیل داده‌اند. در این گزارش قید شده است که تعداد ۱۴۹‌هزار و ۶۴۴ نفر اهداکننده مستمر خون، ۱۰۹‌هزار و ۹۱۰ نفر اهداکننده باسابقه و ۸۴‌هزار و ۹۳۸ اهداکننده بار اول بودند.

مدیرکل جذب و نگهداری اهداکنندگان سازمان انتقال خون کشور، این موضوع را تایید کرد و گفت: براساس آمارهای جهانی در بهترین حالت ۵‌درصد مردم یک کشور خون خود را اهدا می‌کنند که این آمار در ایران نیز به همین صورت است اما تفاوت اصلی میان اهداکنندگان خون در ایران با برخی از کشورهای پیشرفته در جنسیت اهداکنندگان است.

وی گفت: در ایران ۵. ۴‌درصد از اهداکنندگان خون را زنان تشکیل می‌دهند این درحالیست که در کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس ۵۷‌درصد اهداکنندگان خون زنان هستند. وی اظهار کرد: دلیلی که باعث می‌شود زنان ایرانی نسبت به اهدای خون بی‌علاقه باشند این است که اکثر آنان تصور می‌کنند اگر خون خود را اهدا کنند با کم‌خونی و افت فشار مواجه می‌شوند. مهم‌ترین موضوعی که نقش زنان را در چنین فعالیتی با اهمیت می‌سازد این است که زنان به‌عنوان هسته اصلی خانواده می‌توانند نقش موثری در ترویج فرهنگ انتقال خون در میان نسل‌های آینده داشته باشند اگر زنان به همراه فرزندانشان برای اهدای خون به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه کنند، این فرهنگ در میان نسل آینده ایجاد می‌شود که اهدای خون را به‌عنوان یکی از برنامه‌های زندگی روزمره خود قرار دهند.

 آمار جهانی

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه ۱۰۷‌میلیون واحد خون در دنیا اهدا می‌شود که بیش از نیمی از اهدای خون در کشورهای مرفه و با متوسط درآمد بالا ازجمله کشورهای اروپایی و آمریکایی صورت می‌گیرد. طبق مقایسه‌ای که سازمان بهداشت جهانی، در‌سال ۲۰۱۳بین کشورهای مختلف انجام داده است، میزان اهدای خون در کشورهای مرفه، در‌سال ۲۰۱۰، ۲۵‌درصد نسبت به‌سال ۲۰۰۴ افزایش داشته است. از حدود ۱۰۷‌میلیون واحد خون اهدایی در سطح جهان، نزدیک به ۵۰درصد از کشورهای با درآمد بالا و از ۱۵درصد جمعیت جهان به دست آمده است.

این سازمان اعلام کرده است: انتقال خون موجب نجات زندگی و بهبود سلامت انسان‌ها می‌شود اما بیماران زیادی که نیاز به خون دارند، به موقع به خون سالم، دسترسی ندارند و همین عامل، به مرگ و میر قابل توجهی بین نیازمندان، منجر شده است. سازمان بهداشت جهانی معتقد است اهداکنندگان خون سالم‌ترین گروه از اهداکنندگان را تشکیل می‌دهند و تحقیقات نشان داده، عفونت‌های رایج در واحدهای خونی اهدایی،‌درصد کمتری را تشکیل می‌دهد. بر همین اساس شعار «خون سالم برای نجات مادران» برای‌سال ۲۰۱۴، در نظر گرفته و کمپینی تشکیل شده است که آگاهی‌ها را درباره این‌که چرا دسترسی به موقع به خون سالم و فرآورده‌های خونی، برای همه کشورها به‌عنوان بخشی از یک رویکرد جامع جلوگیری از مرگ و میر مادران ضروری است، افزایش می‌دهد.

درخواست از عموم

اهمیت اهدا و انتقال خون حسابی معمولی است که فهم آن نیازی به محاسبات پیچیده ندارد مهم‌تر از آن شیوه‌ها و نحوه اهدای خون است. سازمان انتقال خون از اهداکنندگان درخواست کرده است در صورتی که بیماری عفونی یا بیماری ایدز دارند برای اهدای خون به پایگاه‌های این سازمان مراجعه نکنند. این سازمان بر این نکته نیز تاکید کرده است در صورتی که اهداکنندگان رفتارهای پر خطر جنسی نیز دارند از اهدای خون صرف‌نظر کنند. کارشناسان تاکید کرده‌اند، هر چند«اهدای خون، اهدای زندگی است» اما برای افرادی که دارای شرایط ذکر شده هستند، چنین اقدامی، اهدای مرگ است.

حاجب بیگی سخنگوی سازمان انتقال خون نیز بر این نکته تاکید دارد. وی در گفت‌وگو با «شهروند»، با اشاره به این‌که در اهدای خون، نیت باید خیر باشد، گفت: اهداءکنندگان باید توجه داشته باشند که از اهدای خون برای چکاپ سلامتی خود استفاده نکنند زیرا آزمایش‌های مربوط به این زمینه که با اهدای خون انجام می‌شود، به صورت رایگان در دسترس مردم است.

به هر روی این نکته قابل توجه است که بدانیم برخی از بیماری‌ها، مانند ایدز وقتی در «دوران پنجره» قرار دارد با آزمایش خون قابل تشخیص نیست و خون دادن در چنین شرایطی بسیار خطرناک است. بهترین شیوه برای سالم‌سازی خون، پیشگیری از ورود خون‌های ناسالم در چرخه انتقال خون است به همین دلیل، چون انسان‌ها بر رفتارهای پنهان خود، از دیگران بهتر آگاهی دارند، انصراف از اهدای خون در شرایط انجام رفتارهای پرخطر یا ناقل بیماری بودن، از دیگر شیوه‌ها موثرتر است.

حمیدرضا عظیمی

شهروند