سانسور درهای خلاقیت را می‌گشاید
شهروندان:
جمعه‌ای که گذشت، تاریخچه ورود کاریکاتور و کارتون به ایران، از عدد 108سال و 19روز هم عبور کرد تا یک قرن بعد از انتشار هفته‌نامه «ملانصرالدین»، چشم نقاد کاریکاتوریست‌ها از صفحه‌های چاپی روزنامه بیرون بیاید و حتی به موزه‌ها و نمایشگاه‌ها، راه باز کند.
به مناسبت عبور از همین یک قرن پر فرازونشیب، عصر جمعه گذشته، نمایشگاه «دورهمی» با حضور پیشکسوتان و جوان‌ترهای کاریکاتور آغاز به‌کار کرد تا هم نشانه‌ای باشد از تلاش‌های کاریکاتوریست‌های ایرانی در این مدت و هم گواهی باشد بر آنچه امروز در این رسانه خلق و عرضه می‌شود. «دورهمی» که به همت داوود احمدی مونس (آروین) گردآوری شده، شامل آثار ۱۵ کاریکاتوریست است که در آن چهره‌هایی چون کامبیز درم‌بخش، جواد علیزاده، داوود شهیدی، هادی حیدری، حسن کریم‌زاده، جمال رحمتی و… حضور دارند. برخی از این چهره‌ها در مراسم افتتاح این نمایشگاه در گفت‌وگو با «شرق» از دغدغه‌های خود و رسانه‌ای می‌گویند که هنوز جامعه و سردمداران آن، با نیش‌وکنایه‌هایش به‌خوبی کنار نیامده است.
سانسور، مسبب خلاقیت
«کامبیز درم‌بخش» به‌عنوان یکی از پیشکسوتان این عرصه که به گفته خودش حدود ۶۰سال است که دست به قلم می‌برد، یکی از هنرمندانی است که دو اثر از او در نمایشگاه «دورهمی» به دیوار نصب شده. او در پاسخ به این سوال که آیا «سانسور» بزرگ‌ترین مانع بر سر راه هنرمندان کاریکاتوریست بوده یا نه، اینگونه می‌گوید: «سانسور همیشه بوده اما آنقدرها هم دست‌وپاگیر نبوده! کاریکاتور یک هنر خلاقانه است و خلاقیت یعنی اینکه ما بدانیم که چطور تصاویر ذهنی‌مان را روی کاغذ تجسم ببخشیم که مشمول سانسور و ممیزی نشود.»
درم‌بخش از خاطره مواجهه‌اش با سانسور در این سال‌ها می‌گوید: «از همان ۵۰-۶۰ سال قبل سانسور را حس می‌کردم اما همیشه سعی کردم با زیرکی از آن عبور کنم. اصلا کاریکاتور شاید به این سبب هنر است که باید انتقاد کند اما به‌شیوه‌‌ای که مشمول سانسور نشود. ممیزی گاهی سبب می‌شود تا هنرمند وارد جریانی شود که قبلا در آن نبوده، در واقع سانسور در عین حال که هنرمند را از ترسیم بعضی از واقعیت‌ها منع می‌کند اما گاهی درهای تازه‌ای از خلاقیت را به روی او می‌گشاید. اینها به این معنا نیست که سانسور خوب است و باید باشد، بلکه به این معناست که یک کاریکاتوریست باید بلد باشد که سانسور را سد راه خود نداند.» «درم‌بخش» سپس درباره مهم‌ترین دغدغه حرفه‌‌ای‌اش سخن می‌گوید: «متاسفانه هم‌اکنون تعداد نشریاتی که در آن کاریکاتور منتشر می‌شود به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد و این برای هنرمندان این عرصه معضل بزرگی است.» او در پایان با بیان اینکه کاریکاتور در ایران طی این صدوچند سال، پویایی خودش را حفظ کرده خطاب به جوان‌های تازه‌وارد به این عرصه می‌گوید: «تنها راه موفقیت در این حرفه کارکردن زیاد و کار دیدن زیاد است. تا زمانی که زیاد نبینید، نمی‌دانید که چه چیز را باید تصویر کنید. خود من شخصا با زیاد دیدن، ذهنم پرورش یافته و به علت زیاد کارکردن دستم روان شد. و البته عشق به این هنر را مهم‌ترین عامل پیش‌برنده هر کارتونیستی می‌دانم.»
تازه‌کارها در کنار پیشکسوت‌ها
«آروین» که گردآورنده این نمایشگاه است، خود نیز دو قاب بر دیوار دارد، یکی با عنوان «شاعران شهید» که از طراحی‌های آغاز جوانی‌اش بوده و رقص شاعرانه شاعرانی معلق و آرمیده در آسمان را به تصویر درآورده و در کارتون دیگری، یک خوش لباس، خودش را با چوب‌لباسی به‌دار آویخته. او درباره نحوه دعوت از هنرمندان برای «دورهمی» می‌گوید: «برای برپایی این نمایشگاه از هنرمندانی که تجربه ارایه کار در گالری دارند و همچنین از کسانی که کارهایشان عمدتا در مطبوعات و روزنامه‌ها به چاپ رسیده، دعوت کرده‌ام. تا رسانه‌ای متفاوت را محک زده باشند و از طرفی دوست داشتم که هم پیشکسوت‌ها در این نمایشگاه حضور داشته باشند و هم جوان‌ترها. به گمانم تجربه دیدن اصل اثر در گالری می‌تواند با تجربه روزمره و محدود به مرکب و چاپ نسخه منتشرشده کارتون، برای مخاطب جالب و جذاب باشد و ظرافت‌های هنری و روح طراحی اثر در گالری مجال خودنمایی بیشتری دارد.» او اما درباره ویژگی شاخص «دورهمی» اینگونه می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های مهم این نمایشگاه، حضور چهره‌های جوانی است که کارهایشان بسیار خوب و ارزنده است اما پیش از این، تجربه ارایه کار در مطبوعات و نمایشگاه‌ها را کمتر داشته‌اند، به همین دلیل از آنها نیز برای شرکت در این نمایشگاه دعوت کرده‌ام تا رسانه تازه‌ای را با معرفی نام و کارشان تجربه کنند.»
تلاش برای تشکیل سندیکای کاریکاتور
«جواد علیزاده» از دیگر هنرمندان و پیشکسوتان این عرصه که در «دورهمی» حضور دارد درباره مثبت بودن اثر این نمایشگاه بر فضای کلی کاریکاتور ایران چنین می‌گوید: «اینکه هنرمندان دوره‌‌های مختلف در یک نمایشگاه گرد هم بیایند و جدا از اینکه آثارشان را در مطبوعات منتشر می‌کنند، به شکل یک نمایشگاه گروهی نیز آنها را ارایه دهند، اتفاق مبارکی است که به چرخه اقتصادی این هنر کمک می‌کند و همین‌طور در شرایطی که سندیکایی برای گرد هم آمدن اهالی این حرفه وجود ندارد، سبب وحدت و نزدیکی آنها به یکدیگر می‌شود.» او سپس درباره پیشرفت کاریکاتور در این سال‌ها نیز می‌گوید: «اگر کاریکاتور ایران را به دو بخش جشنواره‌ای و مطبوعاتی تقسیم کنیم، کاریکاتوریست‌های ایرانی در بخش اول بسیار موفق عمل کرده‌اند اما در بخش مطبوعاتی به دلیل عدم رعایت حقوق کاریکاتوریست، به‌طرزی که شایسته این هنر باشد، موفقیت به دست نیامده است. کاریکاتور در کشور در حال توسعه‌ای چون ایران باید همچون یک مقاله انتقادی عمل کند، منتها به این دلیل که اغلب، سوءتعبیرهایی پیش می‌آید و آستانه تحمل نقد در جامعه ما پایین است، پیشرفت این شاخه از کاریکاتور به اندازه شاخه جشنواره‌ای نبوده. درواقع به دلیل رعایت حقوق مولف و عدم پذیرش انتقاد، کاریکاتوریست‌ها از بستر اصلی خود که مطبوعات است، فاصله گرفته و به جشنواره‌ها پناه برده‌اند. امیدوارم این نمایشگاه پس از اتمام، تبدیل به تلاشی شود برای گرد هم آوردن همه اهالی این حرفه و منجر شود به تشکیل یک صنف و سندیکا برای دفاع از حقوق کارتونیست‌ها.» «دورهمی» با آثاری از کامبیز درم‌بخش، جواد علیزاده، داوود شهیدی، علی جهانشاهی، جمال رحمتی، حسن کریم‌زاده، فیروزه مظفری، هادی حیدری، سیامک پورجبار، بهزاد باشو، ایلیا تهمتنی، آروین، پیام برومند، سارا طبیب‌زاده و مهدی کریم‌زاده تا ۱۹ آبان همه‌روزه به جز پنجشنبه‌ها در گالری مهروا به آدرس تهران، خیابان کریمخان‌زند، خیابان شهید عضدی (آبان‌جنوبی)، پلاک ۳۸ دایر است.
عسل عباسیان – شرق
