انتقال یا اصلاح پایتخت
شهروندان – نعمت احمدی*:
از زمان رژیم سابق هرچند وقت یک‌بار زمزمه انتقال پایتخت از تهران مطرح شده است، بدون اینکه مکان‌یابی جدیدی صورت گیرد. یکی از گرفتاری‌های تاریخ ایران، ثابت‌نبودن پایتخت در ادوار مختلف تاریخی است.
و همین امر بر عدم‌توسعه سیاسی و فرهنگی و انتقال مدیریت از نسلی به نسل دیگر موثر بوده است، اولین دولت ایرانی بعد از اسلام، سلسله طاهریان است که پایتختش نیشابور بود، دومین سلسله، صفاریان است که زرنگ یا زرنج در سیستان را به پایتختی انتخاب کردند، سامانیان در بخارا، غزنویان در غزنه و لاهور، آل‌بویه در اصفهان و شیراز و بغداد، سلاجقه در ری و چند شهر دیگر، خوارزمشاهیان در خوارزم، ایلخانان مغول، مراغه و تبریز و سلطانیه، تیموریان در سمرقند و هرات، صفویه در تبریز و قزوین و اصفهان، نادرشاه در مشهد و کلات و زندیه در شیراز.
از زمان قاجاریه بیش از ۲۲۰سال است تهران پایتخت است که رکورددار طولانی‌ترین زمان پایتختی است، هرچند آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۱۲ هجری‌قمری به علت نزدیکی تهران به ایل قاجار در استرآباد، تهران را به پایتختی انتخاب کرد، به باور نگارنده انتخاب بجایی بود، تهران لمیده بر پهنه جنوبی البرز قابلیت گسترش از ورامین تا کرج و از جنوب تا قم را دارد، البرز همانند حصاری حصین، تهران را از بخش شمالی کشور جدا می‌کند همین دیوار بلند است که با آب باقیمانده از برف رشته جبال البرز توانسته حداقل بخشی از آب آشامیدنی مردم تهران را تامین کند تقریبا تمامی آب سدهای طالقان، کرج، لار، لتیان و ماملو به تهران منتقل می‌شود و باز هم دچار کم‌آبی هستیم.
در ایران رود پرآبی نداریم که قادر باشد آب جمعیت بالایی را تامین کند. اکثر پایتخت‌های دنیا در کنار رودهای پرآب قرار دارند، لندن کنار تایمز، پاریس کنار رود سن، مسکو کنار رود مسکو، رود دانوب در مرکز اروپا چندین پایتخت از وین گرفته تا پراک و بوداپست را مشروب می‌کند، علت ماندگاری این شهرها به پایتختی همین موقعیت آبی است که باعث آبادانی است، در ایران رود پرآب دایمی نداریم، البرز موهبتی است که با برف‌آب‌های خود آب پنج سد بزرگ را روانه لوله‌های آب مصرفی تهرانی‌ها می‌کند.
جابه‌جایی پایتخت به همین سادگی نیست، به‌جای انتقال پایتخت درصدد اصلاح ساختار شهری تهران برآنیم، نگاهی به سابقه ۵۰سال گذشته چند شهر بزرگ از لندن تا استانبول داشته باشیم، مگر لندن دهه ۵۰میلادی آلوده‌ترین شهر اروپا نبود، هم‌اکنون لندن با هوای پاک خود در روزهای آفتابی، آبی‌ترین آسمان را دارد. تهران به دو، سه برنامه جامع نیاز دارد تا از این بن‌بست خارج شود، نخست گسترش خطوط مترو و تکمیل خطوط موجود، دوم خطوط ریلی در خیابان‌هایی که پرترددند، امروزه تراموا بخشی از بار حمل‌ونقل شهرهای بزرگ را برعهده دارد و احداث آن در اکثر خیابان‌های تهران امکان‌پذیر است.
بافت فرسوده تهران با مساحتی باورنکردنی می‌تواند بزرگ‌ترین منبع درآمد و اشتغالزایی شهر تهران شود، با صدور راحت پروانه ساخت‌وساز در مرکز و جنوب تهران و محدودیت و ایجاد تعرفه بالا نسبت به ساخت‌وساز در دیگر مناطق خصوصا شمال شهر، انگیزه تغییر کاربری باغات مناطق شمالی تهران را بگیریم. کافی است مسوولان شهری تهران سری به دیگر شهرها بزنند.
شهرهایی که ظرف چنددهه قبل آلوده و پرترافیک بودند و امروزه با وجود افزایش جمعیت و خودرو، از هوایی پاک و ترافیکی روان برخوردارند. نمونه ساخت‌وساز در مرکز شهر را باید از برلین‌شرقی آموخت، با ریزش دیوار برلین بخش‌های فرسوده مورد توجه قرار گرفت و با ساخت‌وسازهای جدید جدای از نوشدن شهر و ایجاد اشتغال، شهری تازه و نو مهیای زندگی شد، این پرسش مطرح است که جابه‌جایی پایتخت به چه منظور است؟ به امان خدا واگذارکردن تهران و احداث شهری جدید با تکیه بر شهرسازی نوین، با مردم فعلی تهران و آلودگی هوا و ترافیک آن‌چه کنیم؟ پایتخت سیاسی را تغییر دهیم؟ وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی از تهران خارج شوند، چه جمعیتی به‌خاطر انتقال پایتخت سیاسی از تهران خارج خواهند شد؟ تهران فعلی می‌ماند و گرفتاری‌هایش که لابد باید به امان خدا رها شود! کدام نقطه ایران هم‌اکنون قادر است فضای باز و زمین مورد نیاز احداث وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی که باید انتقال پیدا کنند را معرفی کند؟ تامین آب‌وزمین موردنیاز مکان جدید، در اولویت قرار دارد، ساخت‌و‌سازی که باید به جهت انتقال صورت گیرد از فرودگاه گرفته تا … در عوض اصلاح وضع موجود تهران چه هزینه‌ای دارد؟
با گسترش خطوط مترو تهران، ایجاد تراموا، تغییر بافت فرسوده و مهم‌تر آن تغییر ناوگان حمل‌ونقل شهری کم‌هزینه‌ترین روشی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت تهران را به شهری قابل سکونت تبدیل و مانع هدررفتن منابع مالی شود؛ منابع رویایی و غیرقابل تحققی که می‌خواهند برای انتقال پایتخت هزینه کنند. کشورهایی که صورت‌مساله را پاک کردند و تن به تغییر پایتخت دادند مانند ترکیه را نگاه کنید؛ آیا راضی به این جابه‌جایی هستند؟ ما که مکانی مناسب‌تر از تهران نداریم و مهم‌تر از آن میلیاردهادلار پولی که باید صرف جابه‌جایی شود موجود نیست.
*حقوقدان
شرق
