تهران به روایت نقشه‌های تاریخی
شهروندان:
«کف‌سازی در بناها و محوطه‌های تاریخی» اثر تحقیقی رضا شیرازیان با همکاری آرش بوستانی و هادی جهان‌آبادیان به تازگی توسط نشر دستان منتشر شد. شیرازیان پیش از این کتاب «راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران» و «جذابیت در بناها و محوطه‌های تاریخی» و «میراث جهانی ایران» را تألیف و منتشر کرده بود.
رضا شیرازیان متولد ۱۳۵۴ تهران، کارشناس عمران و کارشناس ارشد مرمت بنا و بافت‌های تاریخی در زمینه میراث فرهنگی
فعالیت می‌کند و هم‌اکنون کتاب «گونه‌های مختلف میراث آب در ایران» و تصحیح «نامه‌های دکتر پولاک» را برای چاپ تدارک می‌بیند.
- آقای شیرازیان، شما سال گذشته کتاب «راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران» را منتشر کرده بودید.
اندیشه تحقیق در مورد نقشه‌های تاریخی تهران به سال ۱۳۷۸ و همزمان با پروژه‌های دانشجویی دوره کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی باز‌می‌گردد. با ورود به دنیای حرفه و انجام پروژه‌های متعدد بر روی اماکن تاریخی تهران، کم‌کم نیازهایی را احساس کردیم که دیگر با مراجعه و جست‌و‌جوی ساده روی نقشه مرتفع نمی‌شد.
سال ۸۹ حین انجام تحقیقاتی در خصوص معابر تهران در محدوده حصار صفوی به این فکر افتادم که فهرستی از اسامی روی نقشه‌ها تهیه کنم تا در مطالعات بعدی مورد استفاده قرار گیرد.
ابتدا کار با قرائت نقشه کرشیش (۱۲۷۵ هـ . ق) شروع شد و با ورود به نقشه عبدالغفار (۱۳۰۹ هـ . ق) دشواری به اوج رسید. نقشه بسیار مهمی از تهران در کتاب «تحلیل شهری تهران، انتشارات سحاب ۱۳۵۶» منتشر شده که در اکثر مطالعات شهر تهران از دید محققان دور مانده است.
این نقشه طرح توسعه معابر تهران پیش از تخریب حصار ناصری است. بسیاری از اماکن مهم شهری بر روی آن با شماره مشخص شده و پایه طرح تحول طهران قدیم به تهران مدرن است.
با قرائت و تنظیم فهرستی از مندرجات این سه نقشه اندیشه چاپ و انتشار آن در من قوت گرفت و برای تکمیل آن نقشه نازکوف ۱۲۴۱ هـ . ق و نقشه برزین نسخه روسی ۱۲۶۸ هـ . ق از کتاب اسناد تصویری شهرهای ایرانی دوره قاجار به مجموعه اضافه شد.
بنابراین مجموعه نقشه‌های تهران را از ۱۲۴۱ هـ . ق تا ۱۳۰۹ هـ . ق به مدت ۱۰۴ سال شمسی در قالب فهرست اسامی همراه با نشانی و یا راهنمای اماکن منتشر کردم.
- مخاطبان این دسته از آثار زیاد نیستند، کار در این حوزه‌ها به صرفه نیست. آیا سازمانی، نهادی دولتی یا خصوصی از شما حمایت مادی برای تحقیق و انتشار کتاب می‌کنند؟
شیوه کار من این است، تحقیق و پژوهش را انجام می‌دهم، نتیجه آن را به صورت مکتوب آماده می‌کنم. اگر نهادی، سازمانی حمایت کند، دستور خرید نسخه‌هایی از کتاب را می‌دهند. مثلاً کتاب «راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران» را پس از چاپ سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه شهید بهشتی خریدند. شهرداری اما از این کتاب حمایت نکرد. من هم این کار را گسترش دادم و کاری که الان در دست آماده‌سازی دارم، نقشه‌های تاریخی تهران است که مشغول جمع‌آوری نقشه‌های تهران از گذشته‌های دور تا امروز هستم و دوست دارم اطلس نقشه‌های تاریخی تهران را سال آینده منتشر کنم.
- کتاب «جذابیت در بناها و محوطه‌های تاریخی» را که امسال منتشر کردید، حول جذابیت است، چه تعریفی از جذابیت دارید. جذابیت حول چه محورهایی مورد توجه شما بود؟
ما به میراث فرهنگی از ابتدای شکل‌گیری رویکردی هویتی داریم، همین‌طور رویکردی احساسی هم در این زمینه مشاهده می‌شود. در بین کارشناسان هم یک رویکرد تحقیقاتی و علمی هست، ولی رویکرد اساسی در میان کشورهای پیشرفته دنیا که توانستند میراث خودشان را از همه گزندهای طبیعی و غیر‌طبیعی حفظ کنند، رویکرد اقتصادی است. کتاب «جذابیت در بناها و محوطه‌های تاریخی» رابطه اقتصادی آثار تاریخی را با جامعه تعریف می‌کند و راهکارهایی می‌دهد که چگونه می‌توان این ظرفیت‌‌های اقتصادی را از قوه به فعل درآورند.
چگونه محاسبه کنیم که ارزش اقتصادی بازدید از بناها و محوطه‌های تاریخی به صرفه باشد و چگونه در زمینه اقتصاد بناهای تاریخی صاحب منابع مادی شویم. همه این مسائل به یک موضوع برمی‌گردد و آن هم جذابیت است. جذابیت را واکنش مردم نسبت به آثار تاریخی تعریف کرده‌ایم.
اثری که جذاب باشد، توجه مردم را جلب می‌کند و مردم فارغ از ملیت و قومیت و… اشتیاق بازدید از آنها را پیدا می‌کنند. بازدید وقتی صورت می‌گیرد یعنی گردشگر هزینه می‌کند. آن هم به واسطه جذابیت است و حفظ و نگهداری این آثار هم تضمین می‌شود.
- در واقع شما بحثی را پیش می‌کشید که در اقتصاد جهانی «صنعت توریسم» خوانده می‌شود و دولت‌ها در زمینه رونق آن تلاش می‌کنند.
این یک بحث میان رشته‌ای است. چرا؟ به دلیل این که ما باستان شناسی داریم،تاریخ داریم، مرمت آثار تاریخی داریم. توریسم داریم. حتی منابع طبیعی داریم. بحث جذابیت مقوله‌ای است که همه این موارد را شامل می‌شود و به رابطه اقتصادی جذابیت و مردم هم برمی‌گردد. اگر بتوانیم برای جامعه به درستی توضیح بدهیم که اثر تاریخی علاوه بر هویتی که در منطقه دارد، چه ارزش‌های اقتصادی می‌تواند داشته باشد، آن موقع معنی حفاظت و نگهداری از این آثار برای مردم آن منطقه ملموس می‌شود. صنعت توریسم نیاز به حمایت دولت‌ها دارد و نیاز به سیاست‌های کلان هست.
پرسش هایی مانند «رابطه بناهای تاریخی با زندگی روزمره چیست»، غیر از رابطه عاطفی و احساسی چه روابط دیگری بین زندگی روزمره و بناهای تاریخی می‌تواند وجود داشته باشد؟ و آیا حفاظت و مرمت فعالیتی اقتصادی است یا صرفاً به منظور حفظ هویت ملی و ارزش‌های فرهنگی و عاطفی می‌باید از بودجه عمومی برای آن هزینه شود؟ اینها سؤالاتی است که پاسخ به آنها رویکرد ما را مشخص می‌کند.
روی این موضوعات سال‌هاست که در نقاط مختلف دنیا به صورت جدی کار کرده‌اند و برنامه‌ریزی کرده‌اند برای رونق صنعت توریسم.
- کتاب «کف‌سازی در بناها و محوطه‌های تاریخی» را هم امسال توسط انتشارات دستان منتشر کرده‌اید.
کف‌سازی یک جز از اجزای بناست که کاربرد دارد و از قدیم کاربردهای مهمی هم داشته است در دوره‌های مختلف تاریخ. این کتاب می‌تواند ذهنیت و اطلاعات ما را درخصوص کف‌سازی متحول کند و پژوهش‌هایی که در این کتاب آمده، می‌تواند برای همکاران ما، دانشجویان رشته‌های مرتبط و معماران و طراحان بناها و محوطه‌های جدید هم مفید باشد.
شناخت و طبقه‌بندی کف‌سازی‌های قدیمی، پیدا کردن دید کلی از ابعاد و گستردگی موضوعات مرتبط با کف‌سازی، کمک به کارشناسان در حفاظت و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی، انتقال تجربیات و روش‌های قدیمی در ساخت و ساز بناها، کف‌سازی با مصالحی مثل سنگ، آجر، موزائیک و سرامیک از جمله اهداف ما در تألیف این کتاب است.
سایر محمدی
ایران
