جنگ تهران در راه است
شهروندان:
همین ابتدای کار برایتان بگویم که جنگ بزرگی در راه است؛ برای چند دقیقه از دغدغه نان و گرفتاری‌هایتان بیرون آمده و به فاجعه میلیونی‌ای که در راه است فکر کنید.
به هشدارهایی که روز به روز جدی‌تر می‌شود تا زمانی که حادثه فرا رسیده و اختلاف طبقات ساختمان‌های شمال و جنوب تهران از بین رفته و «جنگ ۸ریشتری» پایتخت را با پودر یکسان کند؛ آن وقت دیگر فرصتی برای اندیشیدن به فرضیه‌های زلزله تهران ندارید؛ آن وقت تصمیم برای دل کندن از پایتخت دیر شده است.
تهران؛ چند درجه ریشتر؟*
شهر تهران گسل‌های زیادی دارد. گسل مشا، ری، کهریزک، دارآباد و گسل گرمسار جزو مهم ترین گسل‌های این شهر هستند. با حرکت هرکدام از این گسل‌ها فاجعه‌ای عظیم در تهران اتفاق می‌افتد. آخرین زلزله مهیب تهران در اثر حرکت گسل مشا و با بزرگی ۱.۷ ریشتر مربوط به چیزی نزدیک به ۲۰۰سال پیش است. طبق مطالعات انجام شده دوره بازگشت یک زمین‌لرزه بین ۱۰ تا ۲۱۹سال است.
آن چه که موقعیت تهران را برای آمادگی در برابر زلزله‌ها بحرانی می‌کند علاوه‌بر جمعیت میلیونی آن بافت قدیمی و فرسوده مناطق جنوبی و ساختمان‌های غول‌آسای شمال‌شهر است که درست روی گسلی به نام «گسل شمال» قرار گرفته‌اند و روز به روز بیشتر روی آن ساخت‌وساز می‌شود و شهروندان تهرانی با آراستگی به پیشواز مرگ می‌روند. کارشناسان و مسئولان همواره سعی کرده‌اند که شهروندان تهرانی را با انواع و اقسام هشدارها از پایتخت دور کنند. نگاهی به این هشدارها می‌اندازیم همان هشدارهایی را می‌گویم که نسبت به آنها بی‌توجه هستیم، همان‌ها که اصلا خیال‌مان نیست.
هشدار مسئولان؛ زلزله ۸ ریشتری
یکی از جایگاه‌هایی که همواره در مورد زلزله برنامه‌هایی را تبیین کرده است، «پژوهشکده زلزله‌شناسی» است. به گفته محمدرضا آریامنش، معاون پیشین این پژوهشکده «در صورت وقوع زلزله در شهر تهران بیش از ۵ میلیون نفر جان خود را از دست خواهند داد موضوع زلزله در تهران یک امر واقعی است نه سیاسی و وقوع آن قطعی است و میزان شدت آن بین ۷ تا ۸ ریشتر خواهد بود. زمان بازگشت زلزله در تهران هر ۱۷۳سال است. از آخرین زمان بازگشت وقوع زلزله ۱۵ تا ۲۰سال می‌گذرد و ما باید هر لحظه آماده وقوع آن باشیم.»
محمد غرضی، رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی هم گفته است؛ «ساختمان‌های تهران با توجه به این شرایط با زلزله حتی ۴ ریشتری هم تخریب می‌شوند. متاسفانه در تهران ساختمان‌ها براساس مقررات ملی ساخته نمی‌شوند و چون این اتفاق در تهران نمی‌افتد بنابراین هیچ یک از بناهایی را که می‌شناسید از استحکام لازم برخوردار نیستند. شهروندان در هر شرایطی که باشند چه در منزل و چه در محل کار در امان نخواهند بود.»
هشدار کارشناسان؛ فاجعه انسانی در راه است
پرویز پیران، مشاور ارشد سازمان ملل متحد و استاد دانشکده شهرسازی و معماری دانشگاه شهید بهشتی است. او همچون سایر صاحبنظران زمین‌شناسی و شهرسازی وقوع زلزله بزرگ در شهر تهران را قطعی دانسته و با اشاره به گسل‌هایی که به صورت عرضی و قطری تهران را در برگرفته، گفته است که بیشتر خیابان‌های شمال و مرکز تهران از فرشته تا طالقانی روی گسل قرار گرفته‌اند. در صورت فعال شدن گسل ۹۰ کیلومتری دماوند تا هشتگرد دستکم ۷۵۰هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد و اگر گسل فشافویه در سوی دیگر پایتخت فعال شود، زلزله تهران دستکم ۸۳۰ هزار نفر را خواهد کشت.
پیران با اشاره به قرار گرفتن گسل فشافویه در سوی دیگر پایتخت، اظهار کرده است: «در صورت فعال شدن این گسل نیز دستکم ۸۳۰ هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد. این مشاور ارشد سازمان ملل متحد با بیان این‌که نتایج اعلام شده، حاصل تحقیقات جایکا در حدود چند‌سال پیش است، گفته: براساس همین تحقیقات در صورت بروز زلزله در تهران، ۶۵درصد از خانه‌های نوساز نیز فرو خواهند ریخت. بسیار عجیب است که ما بارهای جمعیتی خود را روی گسل‌ها، جایابی و فعال کرده‌ایم که متاسفانه این امر ناشی از فسادی است که در ساخت و سازها وجود دارد و همچنین کیفیت نامرغوب مصالح نیز می‌تواند خسارات این حوزه را افزایش دهد. پیران با بیان این‌که احتمال تخریب قریب به ۸۰درصد بیمارستان‌ها در زلزله تهران وجود دارد، خاطرنشان کرده است: برابر آمارها در سطح تهران، ۷۰ میلیون موش و میلیون‌ها سوسک داریم که در صورت بروز حادثه، این حیوانات موذی به سطح شهر و کنار مردم خواهند آمد.»
محمد مهدی زرینی، زمین شناس و استاد دانشگاه هم در این‌باره گفته است: «با توجه به تعداد بسیار زیاد گسل‌ها در سطح تهران و سوابق تاریخی فعالیت این گسل‌ها می‌توان به آسانی به این نکته پی برد که روزی نه چندان دور تهران با زلزله عظیم مواجه خواهد شد. تهران روی رسوب نرم بنا شده و وقوع زلزله در آن تلفاتی چندیدن برابر زلزله‌های دیگر خواهد داشت. گسل‌های تهران تا ۸ درجه ریشتر پتانسیل دارند و با زلزله ۸ ریشتری تهران با خاک یکسان خواهد شد زیرا وضع ساختمان‌ها در شهر تهران مطلوب نیست.»
بهرام عکاشه، پدر علم زلزله‌شناسی ایران و رئیس سابق بخش زلزله‌شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران هم بارها هشدار داده که من ایمان دارم زلزله بزرگی در انتظار تهران است و گفته است که در صورت وقوع این زمین لرزه، تهران تا سال‌ها غیرقابل سکونت خواهد بود و از آن چیزی باقی نخواهد ماند.
عکاشه تاکید کرده است: طبق محاسبات شخصی من، این دوره برای تهران ۱۵۰سال است درحالی‌که از وقوع آخرین زمین‌لرزه بزرگ آن ۱۸۰سال گذشته. این تاخیر ۳۰ ساله به این معنی است که زمین‌لرزه بعدی، به مراتب شدت و بزرگی بیشتری خواهد داشت. انرژی زمین درحال جمع شدن در گسل‌هاست و زلزله بعدی تهران که در حالت عادی قابلیت وقوع تا ۷ ریشتر را دارد، در این شرایط به‌طورحتم بیش از ۷ ریشتر خواهد بود. در تهران بعد از زلزله، برق، آب و گاز حداقل تا ۲سال قطع خواهد بود. مسئولان معتقدند آن زمان جاده و راهی باقی نمی‌ماند و گروه‌های امداد و نجات، عملا امکان تردد زمینی ندارند.
مسئولان معتقدند آن زمان امداد هوایی از طریق فرود بالگردهای امدادرسان در پارک‌ها صورت خواهد گرفت و استان‌های امدادی به کمک خواهند شتافت، مثلا قم به جنوب شهر کمک می‌کند، قزوین به غرب تهران، سمنان به شرق و به همین ترتیب، که البته اینها راهکارهای روی کاغذ است که در روزهای عادی هرگز تمرینی برای آزمایش کم و کیف آن انجام نشده است.
پرویز کردوانی، پدر کویر‌شناسی ایران گفته است که وضع آب در کشور بحرانی است و اگر وضع منابع آبی در تهران به همین روال پیش رود زمین فرونشست خواهد داشت و خالی شدن زیر زمین در تهران وقوع زلزله را هم به همراه خواهد داشت. به گفته محمودرضا دلاوری، مدیر کار گروه سیستم‌های اطلاعات مکانی پردیس فنی دانشگاه تهران «وقوع زلزله در تهران حتمی است و طبق تحقیقات زلزله دارای یک دوره بازگشت است که طبق برآوردها هر ۱۵۰سال یک بار یک زلزله بزرگ رخ می‌دهد.
هشدار کارشناسان خارجی؛ خطر جدی تهران
ریچارد استر، محقق و استاد موسسه معدن و تکنولوژی در نیومکزیکو و رئیس انجمن لرزه‌شناسی آمریکا درباره زمین‌لرزه تهران گفته است: «از دیدگاه علم زمین‌شناسی وقوع زلزله‌ای بسیار مخرب در نزدیکی تهران امری کاملا قطعی است که در عین حال نمی‌توان زمان وقوع، شدت و قدرت تخریب آن را پیش‌بینی کرد. تنها می‌توان میزان خطر و آسیب‌های ناشی از آن را پیش‌بینی کرده و خود را برای وقوع آن آماده کرد.»
براساس گزارش محققان سوییسی هم «تهران از لحاظ جمعیت بالقوه تحت تاثیر زلزله، ششمین شهر آسیب‌پذیر دنیاست. این شهر در فهرست ۱۰ شهر اول دارای بیشترین خطر زلزله براساس شاخص جمعیت بالقوه تحت تاثیر، پس از آن شهرهای توکیو، جاکارتا، مانیل، لس‌آنجلس و اوزاکا در رتبه ششم قرار دارد.»
بنابر اطلاعات مرکز زمین‌شناسی آمریکا هم «گسل بزرگی در عمق ۲۰ کیلومتری زمین از جنوب شرق ایران به سمت کشورهای خلیج فارس به حرکت درآمده و گسل دیگری از سمت شرق ایران به سمت کشورهای پاکستان، هند و شرق آسیا خواهد رفت که باعث ایجاد زلزله‌ای به بزرگی ۹ تا ۱۰ ریشتر خواهد شد.»
ترک تهران؟
فکرش را بکنید، وقتی که یک آتش‌سوزی در خیابان جمهوری فاجعه می‌آفریند و بارش مداوم باران، مترو تهران را به هم می‌ریزد و دردسر می‌آفریند و… چه واژه‌ای می‌تواند هولناکی زلزله تهران را نشان دهد؟ به نظر شما جنگ واژه خوبی است؟
شما حق دارید، حق دارید که نتوانید از زندگی‌ای که در تهران دارید دل بکنید و به خبر قطعیت وقوع زلزله در این شهر دل ببندید. شما حق دارید که نسبت به این خبرها بی‌اهمیت باشید. شما حق دارید که در تهران بمانید، چراکه خود نویسنده این متن با آگاهی از همه خطرات و هشدارها از شهر دیگری به پایتخت آمده و حسابی لنگر انداخته است و حالا دارد هشدارهای وقوع زلزله در تهران را برای شما بازگو می‌کند.
*نام مستندی درباره خطر زلزله تهران به کارگردانی پیروز کلانتری
امیر هاتفی نیا
شهروند
