شهری خفته زیر غبار بی‌تفاوتی
شهروندان – پیام آزاده*:
هوای موجود در اتمسفر یکی از مهم‌ترین عواملی است که پدیدارشدن حیات (تنها نوعی از حیات که تاکنون می‌شناسیم) و ادامه آن را ممکن ساخته است. فرآیندهای فیزیولوژیک تنفس آنقدر ناخودآگاه است که موجب می‌شود تنفس به شکل غیرارادی روی دهد.
انجام مرتب و مداوم تنفس باعث می‌شود که تغییرات در میزان گازهای موجود در خون و تغییرات خاصیت اسیدی و بازی خون، بسیار ظریف و نامحسوس باشد.
هنگامی که آب یا غذای نامناسبی در دسترس ما باشد، ما می‌توانیم از خوردن آن اجتناب کنیم و مدت‌های طولانی همچنان زنده بمانیم. اما هیچ‌گاه نمی‌توانیم فرآیند تنفس را متوقف و آن را به زمان در دسترس‌بودن هوای پاکیزه موکول کنیم.
سرمایه‌ای فراموش‌شده
اتمسفر زمین تنها سرمایه‌ای است که برای تنفس در اختیار داریم، بنابراین باید در مصرف و بهره‌برداری از آن هوشمندانه و مسوولیت‌شناسانه رفتار کنیم یعنی آن را همچنان پاک و تمیز نگه‌داریم تا ادامه حیات ما ممکن شود نه آنکه آن را به سمی تبدیل کنیم که امروزه شمار زیادی از مردم را به آهستگی و به شکلی دردناک و زجرآور می‌کشد. هوای زیبا و پاکیزه پیرامون ما که برای همه به رایگان در دسترس است، از نیتروژن (۷۸درصد)، اکسیژن (۱۲درصد) و گازهای دیگر (در مجموع کمتر از یک‌درصد) تشکیل شده است.
البته به غیر از اینها که نام بردیم، مواد دیگری هم در هوا وجود دارد و در نتیجه ما ندانسته و نخواسته آنها را تنفس می‌کنیم که از جمله آنها می‌توان از عوامل شیمیایی مختلف و مشتقات آنها (موادی مانند اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای کربن و…) و ذرات گردوغبار را نام برد. اندازه این ذرات گردوغبار متفاوت است و هرچه کوچک‌تر باشند، بیشتر در اعماق گویچه‌های تنفسی ما نفوذ می‌کنند، در عمل هم برخی از این ذرات گردوغبار تا آنجا نفوذ می‌کنند که خود را به جریان خون می‌رسانند. بیش از ۸۰درصد از آلودگی هوای جهان و همچنین در ایران، از وسایط نقلیه موتوری تولید می‌شود.
صنایع، دیگر مصرف‌کنندگان سوخت‌های فسیلی و وسایل گرمازای خانگی، ۲۰درصد دیگر آلودگی‌ها را تولید می‌کنند. گاز رادون که به شکل طبیعی در لایه‌های زیرین زمین وجود دارد نیز یکی دیگر از عوامل سزطان‌زاست که به‌تازگی شناخته شده است. این ماده پیوسته به اتمسفر زمین وارد می‌شود.
نقش خودروها در آلودگی هوا
تولید خودرو از ۳۹,۷۵۹,۸۴۷ دستگاه در سال ۱۹۹۹ به بیش از ۵۱,۹۷۱,۳۲۸ دستگاه در سال ۲۰۰۹ افزایش یافت. یکی از مسوولان ترافیک جاده‌ای و هوای پاکیزه، در یکی از کنگره‌های انجمن سرطان که به‌تازگی در تهران برگزار شد، می‌گوید: «فقط در خیابان‌های باریک کلانشهر تهران، بیش از پنج‌میلیون خودرو در حرکت هستند در حالی که این شهر ظرفیت بیش از یک‌ونیم‌میلیون خودرو را ندارد. «فقط در شهر تهران، سالانه بیش از یک‌میلیون‌و۶۰۰هزارتن انواع آلاینده‌ها (مانند دی‌اکسیدنیتروژن، هیدروکربن‌ها و کربن مونوکسید) و بین ۵۰ تا ۱۰۰ برابر مقدار استاندارد جهانی، آزبست وارد هوای تهران می‌شود که مقدار آن بسیار زیاد و هشداردهنده است که البته این مقدار در سال‌های اخیر افزایش نیز یافته است. اگر به این وضعیت، مواردی مانند کارخانه‌های تولید خودروهای غیراستاندارد و کارگاه‌های تولید موتوسیکلت‌های از رده خارج (که هر ساله تعداد زیادی از این وسایل نقلیه غیراستاندارد را وارد خیابان‌ها می‌کنند)، تعداد فراوان خودروهایی که مصرف سوخت زیادی دارند، عرضه سوخت‌های نامناسب و باکیفیت کم و همچنین افزودنی‌های نامناسب و عدم توجه شدید به منابع انرژی جدید مانند گاز مایع تحت فشار (LPG)، تولید خودروهای الکتریکی یا هیبرید، بی‌توجهی به گسترش جایگاه‌های سوخت (LPG)، نبود سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی کارآمد، در دسترس و راحت و نوع رانندگی بی‌باکانه شهروندان که به چراغ‌های راهنمایی و رانندگی و قوانین عبور و مرور بی‌توجه هستند، طراحی ضعیف شهری و راه‌ها، نبود عزم جدی برای اجرای سیاست‌های تمرکززدایی، بی‌توجهی به ساخت شهرک‌های سبز در اطراف شهرهای بزرگ، انجام میلیون‌ها سفر درون‌شهری غیرضروری برای مراجعه به ادارات دولتی (که میلیون‌ها ساعت از وقت شهروندان را نیز هدر می‌دهد)، طراحی ضعیف یا عدم طراحی و مناسب‌سازی خیابان‌ها برای دوچرخه‌ها را بیفزاییم، متوجه ابعاد بزرگ این مشکل می‌شویم.
اینها فقط تعداد کمی از مشکلات بزرگی هستند که مشکل درازمدت و سابقه‌دار آلودگی هوا را تشدید کرده‌اند. اما یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین جنبه‌های آلودگی هوا، بی‌تفاوتی شهروندان نسبت به این موضوع بسیار مهم و پاسخگونبودن برخی مسوولان است. مجموع این عوامل باعث شده است که وضعیت آلودگی هوا که یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی در روزگار ما است، برای مردم بی‌اهمیت جلوه کند.
دروازه ورود به شهر بی‌دفاع
اگرچه دستگاه تنفس، پوست و بافت ملتحمه از اولین اندام‌هایی است که قربانی هیولای آلودگی هوا می‌شوند، اما فقط به‌عنوان درگاه و ورودی‌هایی عمل می‌کنند که زنجیره‌ای هول‌انگیز از رویدادهایی ناخواسته، از آنجا آغاز می‌شود و در ادامه همه اندام‌های ما را دربر می‌گیرد. در حالت کلی بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا را می‌توان در دودسته کلی تخریب‌های جسمی و تغییرهای ژنتیک دسته‌بندی کرد.
ذرات بزرگ‌تر موجود در هوا، یعنی بزرگ‌تر از ۱۰میکرون (هم‌اندازه دانه گرده) عمدتا در قسمت‌های بالایی مجاری تنفسی ما به دام می‌افتند و وقتی که از پنج میکرون (به اندازه سلول خونی قرمز)، ۲/۵ میکرون (هم‌اندازه کپک)،یک میکرون (هم‌اندازه باکتری)، ۰/۱ میکرون (هم‌اندازه ویروس) و حتی از این کوچک‌تر می‌شوند، به آسانی به مجرای پایین‌تر هوایی، گویچه‌های تنفسی و جریان تنفس ما راه می‌یابند. گازهایی با ترکیب‌های شیمیایی مختلف و ترکیب‌های شیمیایی که در بالا از آنها نام بردیم، کارشان برای ورود به بخش‌های داخلی‌تر و آسیب‌پذیرتر دستگاه تنفس و ساختارهای ژنتیک ما، از این هم که گفتیم راحت‌تر است. اکنون می‌توانید تصور کنید هوایی را که در هر ثانیه تنفس می‌کنیم، پر است از این هیولاهای قاتل ترس‌آور.
قاتل خاموش
هم در ایران و هم در جهان، سرطان پس از بیماری‌های قلبی-عروقی و سوانح و تصادفات، دومین عامل مرگ‌ومیر است. هم‌اکنون نشانه‌هایی وجود دارد که می‌گوید در آینده‌ای نزدیک، تعداد مرگ در نتیجه سرطان از تعداد مرگ در اثر حوادث پیشی می‌گیرد. از پژوهش‌های تازه مشخص شده که کم‌کم آلودگی هوا از دو عامل دیگر پیشی می‌گیرد. تاکنون دانشمندان مکانیسم‌هایی را برای تشریح ارتباط مستقیم بین آلودگی هوا و سرطان ارایه کردند که البته این مکانیسم‌ها آزمایش و اثبات نیز شده‌اند.
اکنون مشخص شده است از میان صدها ماده آلاینده موجود در هوا، ترکیباتی مانند بنزن موجود در سوخت خودرو، ۳-نیترو بنزانترون موجود در دود گازوییل، ذرات کوچک گردوغبار، مونوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، هیدروکربن‌های آلی چندحلقه‌ای، آرسنیک و رادون بیشترین نقش را در ابتلای ما به سرطان دارند. پس از آنکه بدن ما در معرض چنین موادی قرار گرفت، کم‌کم واکنش‌های شیمیایی و بیوشیمیایی در بدن ما روی می‌دهد که به تخریب سلول‌ها و بافت‌های بدن منجر می‌شود. این مواد نقش بسیار زیادی در تخریب دی‌ان‌ای بدن ما دارند. اکنون که خواص سرطان‌زایی آلاینده‌ها در بدن ما به اثبات رسیده است، لازم است با اتخاذ تصمیم‌هایی بزرگ و موثر از ادامه این روند پیشگیری کنیم. اگر ما بازنده مبارزه با این مواد سرطان‌زا شویم، در آینده‌ای نزدیک ایران و دیگر کشورهایی مانند ایران، به بازار بزرگی برای داروهای مبارزه با سرطان تبدیل می‌شوند.
مسوول کمیته راهبردی انجمن سرطان*
شرق
