نمی‌توانیم متهم آلودگی هوای اهواز را شناسایی کنیم
شهروندان:
اگر عامل شناسایی نشود در باران سال بعد نیز ممکن است وجود داشته باشد. نظر شخصی‌ام این است عامل آلاینده هوای اهواز، موضوعی است که در تحقیقات و آزمایش‌های ما وارد نشده، از این می‌ترسم این عامل را نتوانیم شناسایی کنیم.
کارشناس ارشد شیمی است و از زمانی که محمدی‌زاده، در سازمان محیط زیست رییس بوده، به عنوان مدیرکل محیط زیست استان خوزستان، فعالیت می‌کند ولی آنچنان که می‌گوید تاکنون بحرانی با این حجم و اندازه را تجربه نکرده است. احمدرضا لاهیجانی زاده، در سومین طبقه از ساختمان باریک اندام اداره کل محیط زیست خوزستان، روزهای پرکاری را می‌گذراند. پرکار از آن لحاظ که او با کارشناسان ادارات دیگر از جمله دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز مشغول حل معمایی است که این روزها، روزگار اهوازی‌ها را سیاه کرده است: آلودگی هوای ناشناخته اهواز. او در بین مصاحبه، گوشی تلفنش را روی میز می‌گذارد تا فیلمی را که از آتش زدن لاستیک‌ها در انبار یکی از نهادها گرفته نشان دهد.
دودی غلیظ و سیاه، به آسمان می‌رود و صدای پسربچه‌یی روی این زمینه شنیده می‌شود: بابا دارن چی کار می‌کنن؟ صدای لاهیجانی‌زاده جواب می‌دهد: دارن لاستیک آتیش می‌زنن. البته مدیرکل محیط زیست خوزستان می‌گوید دود این لاستیک‌ها، چندان در آلودگی هوای اهواز موثر نیست. او می‌گوید نمی‌داند در هوای اهواز چه خبر است. البته نکته‌یی را بعد از مصاحبه می‌گوید، شاید از همه سخنانش مهم‌تر باشد، لاریجانی‌زاده می‌گوید: «می‌ترسم عاملی در هوای این شهر باشد که دستگاه‌های ما آن را نشان ندهد یا اصلا در شاخص‌های ما وارد نشده باشد و اگر این طور باشد به این راحتی نمی‌توان مشکل هوای تنفسی مردم اهواز را حل کرد.» در ادامه، این گفت‌وگو را که در دفتر کار او انجام شده می‌خوانید.
- چه بلایی سر هوای شما آمده که اینقدر آلوده شده است؟ بر چه اساسی می‌گویید هوای اهواز آلوده است؟
بر این اساس که بیمارستان‌ها پر از مریض تنفسی شده و پروازها کنسل می‌شود چون میدان دید وجود ندارد.
باید امروز بر اساس نتایج مستند صحبت کنیم. یکی مثلا مریض است می‌رود دکتر می‌گوید حالم خوب نیست و اینکه چه اش است بر اساس نتایج است. نتایج شنبه تا ساعت ۱۲ ظهر نشان نمی‌دهد هوا آلوده بوده، به عنوان مثال میزان منواکسید کربن، ۱۲ ظهر ۵/۲ واحد بوده. استاندارد این شاخص، ۳۵ است. دی‌اکسیدگوگرد، ۲/۱۰ بوده، استاندارد این شاخص ۱۴۰ واحد است. میزان ناکس یعنی ترکیبات اکسیدهای نیتروژن، ۳۴ بوده، استاندارد این شاخص ۵۰ است. میزان پی.ام. تن یا غباری که می‌گویید ساعت ۱۲ ظهر شنبه، ۱۵۰ بوده، استاندارد ۱۵۰ است. هر چند صبح شنبه این میزان ۲۰۰ بوده و احتمالا باعث کاهش دید شده است. میزان ازن (o3)، ۴/۱۶ بوده که استاندارد آن ۸۰ است.
- پس چرا وقتی شاخص آلاینده‌ها اینقدر پایین است، مشکل تنفسی پیش می‌آید؟
چون که غبار با رطوبت هوا ترکیب می‌شود. رطوبت هوا، شنبه صبح بین ۹۵ تا ۱۰۰ درصد بوده است. ترکیب شدن این دو، حتی زمانی که همه شاخص‌ها، در شرایط سالم باشد، ولی رطوبت بالا باشد، مشکل تنفسی را به وجود می‌آورد. مخصوصا در افرادی که سابقه مشکلات تنفسی دارند.
- آیا فقط ترکیب غبار و رطوبت باعث هجوم مردم به بیمارستان‌های اهواز شده است؟
این سوالی است که به وفور از ما می‌پرسند، کمیسیون بهداشت مجلس نیز پیگیر این مساله است و دانشگاه علوم پزشکی نیز شاخص‌های هوا را کنترل می‌کند، برای ما نیز اعداد آلاینده‌ها در یک ماه پیش خیلی مهم بود که ببینیم چه تغییری ممکن است اتفاق افتاده باشد. نتایج از اول آبان تا ۳۰ آبان را ساعت به ساعت در ایستگاه‌ها و شهرهای مختلف استان تهیه کردیم و در اختیار دانشگاه علوم پزشکی قرار دادیم که کار تحقیقاتی روی آن انجام شود. این نتایج، متعلق به شاخص‌های بهداشت جهانی است. بر اساس شاخص‌های بهداشت جهانی، ما مکلف هستیم ۵ یا ۶ پارامتر را در سطح زمین اندازه‌گیری کنیم. ایستگاه‌ها آنلاین هستند. دستگاه‌هایی که استفاده می‌کنیم برند دستگاه‌های جهانی است که مثلا در کشور فرانسه استفاده می‌شود. نتایج بررسی‌های ما مخصوصا روز ۱۱ آبان که نخستین مراجعات مردم در حجم بالا به بیمارستان‌ها بود، شرایط عادی را نشان می‌داد. چیزی که خارج از استاندارد ما باشد در نتایج مشاهده نکردیم. چون نخستین باران سال آبی بود. معمولا باران نسبتا آلوده‌یی است. بنابر آماری که دانشگاه علوم پزشکی اعلام کرده، نخستین‌باران در سال‌های گذشته همیشه باعث مراجعات مردمی می‌شود، ولی نه به این میزان. لذا احتمال دادیم نخستین باران، آلوده است، چون در سه، چهار روز منتهی به باران، جابه‌جایی هوا را تقریبا نداشتیم و وزش باد زیر سه متر و در آن سه روز یک متر بر ثانیه بود که باد قابل قبولی برای جابه‌جایی آلاینده‌ها تلقی نمی‌شود. رطوبت هوا نیز ۹۰ درصد بود. احتمال دادیم به دلیل تجمع آلاینده‌ها، رطوبت بالا، عدم وزش باد و افت دمای ۶ درجه، مشکل تنفسی برای مردم تشدید شده است. منتها ما بعد از این‌باران، دو، سه نوبت بارندگی خوب و بالای ۱۵ میلیمتر در یک روز داشتیم و وزش باد با سرعت ۱۰ متر بر ثانیه و بیشتر هم بود. ولی با وجود بارندگی‌های خوب و وزش باد مناسب، باز هم مردم به بیمارستان مراجعه می‌کنند. نتایج آزمایش‌های ما روی آب باران‌های بعدی نیز آلایندگی را تایید نکرد.
- ولی عنوان شد که باران اول امسال در اهواز، به‌شدت اسیدی بوده است؟
آلودگی در باران بود، آلاینده‌هایی مانند سولفات و نیترات در باران اول وجود داشت. طبیعی است باران از ارتفاع پایین می‌آید و آلاینده‌ها را پایین می‌آورد. بیشتر تجمع آلاینده‌های نفتی در ارتفاعات است، دود دودکش‌های مربوط به صنایع نفت و گاز، بالای ۵۰۰ متر و ۱۰۰۰ متر تجمع می‌یابد. ولی ایستگاه‌های ما هوا را در ارتفاع یک و نیم تا دو متر اندازه می‌گیرد. تا زمانی که باران نباریده بود، رطوبت بالا بود، ولی مراجعه به این شدت نبود. گفتیم شاید با باران و ابری که آمده، آلودگی را وارد فضای تنفس انسان‌ها کرده است، بحث ازن نیز مطرح شد.
یکی از دانشگاهیان گفت شاید رعد و برق عامل تولید ازن (o3) شده باشد، این فرض‌ها در بارندگی‌های بعدی، کمرنگ شدند. زیرا در بارندگی‌های بعدی، آب را ۵ یا ۶ نقطه شهر اهواز جمع‌آوری کردیم و با دستگاه جی. سی. مس، یا گازکروماتوگراف جرمی که از طریق جرم، میزان آلاینده‌ها را اندازه‌گیری می‌کند، آب باران را آزمایش کردیم ولی باز هم آلودگی محسوسی ندیدیم. در نمونه‌های بارندگی دوم و سوم، آلاینده‌های معمول نیز نبود. آب پاک بود. دستگاه‌های مکش هوا داریم که به مدت ۲۴ ساعت، هوا را مکش می‌کند و این هوا را داخل یک ظرف مخصوص جمع‌آوری می‌کند و نمونه هوا را نیز آزمایش کردیم.
باز هم یک ترکیب شیمیایی خاصی که دارای یک تاثیر بزرگی در نتیجه باشد، نتوانستیم مشاهده کنیم. دو دستگاه جدید نیز سازمان مرکزی برای آزمایش هوای اهواز فرستاده که یکی مانند کمربند بسته می‌شود و گیرنده و مکش کنار یقه نصب می‌شود و ۱۱۰ دقیقه هوا را مانند دم و بازدم انسانی مکش می‌کند. این دستگاه، ترکیباتی مانند بنزن، تولوئن و محصولات ناشی از ترکیبات سوخت ناقص را اندازه می‌گیرد. دستگاه دوم نیز در محیط نصب می‌شود. مستقیما هوا را مکش می‌کند و ترکیبات مرتبط با سوخت‌های ناقص مانند تولوئن و زایولین و شاخه‌های این ترکیبات را اندازه می‌گیرد. نتایج دستگاه اول نیز موضوع مهمی را گزارش نکرد. نتایج دستگاه دومی هنوز نیامده است.
- یعنی هنوز عامل مراجعات مردمی را نشناخته‌اید؟ شاید همان ماجرای رادیواکتیو در غبار اهواز صحت داشته باشد؟
بحث رادیو اکتیو را سال گذشته نیز مطرح کردند و نمونه‌ها را برای سازمان انرژی اتمی فرستادند. در کشور ما مرجع رسمی درباره اظهارنظر در این موضوع، سازمان انرژی اتمی است. سازمان انرژی اتمی، قبلا وجود اورانیوم ضعیف شده را در این ترکیبات تایید نکرد، ولی امسال، باز هم تقاضا می‌کنیم نمونه‌های ریزگرد این شهر برداشته شود و سازمان انرژی اتمی، اعلام قانونی کند. این به عهده ما یا سازمان بهداشت نیست.
منتها قضیه این است که پدیده ریزگرد، ۱۰ سال است مردم اهواز را رنج می‌داده، همین باران نیز می‌باریده، چرا تا به حال این اتفاق به این صورت نبوده؟ این پدیده جدید است.
در استانداری گمانه جدیدی مطرح شد که هاگ گیاهی یا گرده‌های گیاهی مقصر است. قرار شد کمیته‌یی از متخصصان گیاه‌شناسی برای بررسی گیاهانی که ایجاد آلرژی می‌کنند، شکل بگیرد. مطالعه این کمیته دست‌کم شش ماه زمان می‌گیرد.
- قصه آتش زدن لاستیک‌ها در انبار آن نهاد مربوطه چطور؟
داشتم برای بازدیدی به سمت غرب اهواز می‌رفتم. تقریبا پنج کیلومتری غرب شهر، دودی را دیدم که بلند می‌شد. به راننده گفتم برود به سمت آن جاده خاکی و ببینیم ماجرای این دود چی است. رسیدیم به دیوارهای آن نهاد که این لاستیک‌ها را می‌سوزاندند. ظاهرا یکی ،دو کامیون لاستیک تخلیه کرده بودند و آتش می‌زدند. آتش حدود دو ساعت بود، ما هم بلافاصله اقدام اداری و اجرایی علیه عاملان این کار کردیم. ولی مشکل این است که دود لاستیک‌ها حدود دو ساعت بعد از بین رفته بود. این نمی‌تواند عامل باشد. خیلی از اطلاعات ریشه‌هایش این طور است. یعنی عاملی مطرح می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
- پس بفرمایید چه عاملی به موضوع آلودگی هوای اهواز ربط دارد؟
حدود ۶۵ درصد آلودگی هوای کلانشهر اهواز در اثر سوزاندن گاز همراه نفت است. ما نیز پیگیر این مساله هستیم. منتها بحث این است که آلودگی نفتی که در حومه اهواز وجود دارد، با این اتفاقی که افتاده یعنی با هر بارندگی، چند هزار نفر به بیمارستان می‌روند، باید تفکیک کنیم.
- چرا؟
به این دلیل که این آلودگی نفتی با اجرای پروژه آماک و چندین پروژه جنبی دیگر که پیگیری هفتگی داریم، حداقل ۶۰ درصد کم شده. ۶۰ درصد آلودگی گازهای همراه نفت از اواخر دهه ۷۰ که طرح آماک اجرا شده، کم شده، سوال این است که چطور می‌شود الان که آلودگی کمتر شده، باز هم این پدیده بروز کند.
- شاید نظارت شما بر این موضوع چندان قوی نیست. کار دیگری انجام می‌شود و گزارش‌های روی کاغذ، طور دیگری نوشته می‌شود؟
نه، ما به‌شدت و از چند جنبه ناظریم. اولویت کاری محیط زیست در خوزستان، حوزه آلایندگی نفت است. آزمایشگاه معتمد برای این موضوع وجود دارد و گزارش‌ها هر سه ماه یک بار و در برخی شاخص‌ها، هر ماه یک باربرای ما فرستاده می‌شود.
بیشترین مراجعات ما مربوط به حوزه نفت است. زونکن‌های مراجعات و بازرسی‌های ما از حوزه نفت را که ببینید، از حجم آنها تعجب می‌کنید.
شاید بالای ۱۰ جلسه مدیریتی در ۸ ماه گذشته با حضور آقای محمدی‌زاده، رییس سابق سازمان محیط زیست و معاونانش، با مسوولان وزارت نفت برگزار شده است. حتی وزیر نفت نیز در جلسات ما بوده، در آن جلسه‌یی که وزیر نفت حضور داشت، ۲۵ نفر از معاونان‌شان نیز بوده‌اند.
جلسات ماهانه در اداره کل برای نظارت بر نفت خیلی زیاد است. ما روزانه درگیریم تا بتوانیم کارهای آنها را رصد کنیم و وادارشان کنیم مصوبات محیط زیستی را به اجرا در‌آورند. شکایت‌های زیادی از وزارت نفت کرده‌ایم و اخطاریه‌های فراوان به آنها داده‌ایم.
- این طور که شما می‌گویید سپر یونی منطقه حمیدیه یا آتش زدن کشتزارهای نیشکر عامل این موضوع است؟
بحث سپر یونی از نظر ما منتفی است. از ۱۵ خرداد تا ۳۱ تیرماه، به مدت ۴۵ روز، قرار شد به صورت آزمایشی دستگاه‌های سپر یونی فعال شوند و زمانی که گرد و غبار اتفاق می‌افتد، تست شوند و ببینیم جواب می‌دهد. از ۳۱ تیرماه نیز قرارداد شرکت‌های پیمانکار خارجی تمام شد و خارجیان نیز کشور را ترک کردند و رفتند و دستگاه‌ها نیز خاموش شدند. جلوی آتش زدن کشتزارها را هم گرفته‌ایم و نمی‌توان گفت دود آتش اراضی تحت کشت نیشکر باعث آلودگی شده است.
- بالاخره دلیل این آلودگی و مراجعه مردم چیست؟
این سوالی است که ما و دانشگاه علوم پزشکی برای یافتن پاسخش داریم تلاش می‌کنیم. بالاخره یک عاملی باعث درصد بالای تحریک تنفسی خصوصا افراد با سابقه بیماری‌های تنفسی می‌شود.
ما تقاضا کردیم و مجددا هم اعلام کرده‌ایم هر کس در ایران، صاحبنظر در بحث‌های مرتبط با آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی و عواملی که باعث تحریک ریه و مجاری تنفسی می‌شود، است، به ما کمک کند. ما نمی‌دانیم در باران بعدی ممکن است مراجعات مردم به بیمارستان تکرار شود یا نه.
اگر عامل شناسایی نشود در باران سال بعد نیز ممکن است وجود داشته باشد. نظر شخصی‌ام این است عامل آلاینده هوای اهواز، موضوعی است که در تحقیقات و آزمایش‌های ما وارد نشده، از این می‌ترسم این عامل را نتوانیم شناسایی کنیم.
امید سلیمی‌بنی – اعتماد
