توسعه خدمات اجتماعی با جلب مشارکت شهروندان
شهروندان:
براساس آنچه تاکنون به غلط در مدیریت آسیب‌های اجتماعی اجرا شده، دستگاه‌های دولتی و نهادهای متعلق به نظام، مسئول رسیدگی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، معلولان و افراد بی‌سرپرست هستند.
و به همین دلیل ظرفیت‌های گسترده‌ای که در جامعه برای حمایت از محرومان وجود دارد، ناشناخته مانده و استفاده درستی از آن نمی‌شود. سازمان بهزیستی یکی از دستگاه‌های دولتی است که همواره با مشکل بودجه برای انجام وظایف خود روبه‌رو است.
این سازمان می‌تواند با تدبیر جدید، از ظرفیت‌های اجتماعی مثل خیران و هنرمندان برای کاهش مشکلات خود بهره بگیرد. سازمان بهزیستی از جمله سازمان‌هایی است که با داشتن شاخه‌ها و فعالیت‌های متعدد از جمله شناسایی آسیب‌های اجتماعی و حمایت از معلولان، کودکان بی‌سرپرست و قشرهای آسیب‌دیده، یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های حمایتی در این حوزه به شمار می‌رود.
بودجه پیش‌بینی شده در لایحه ۹۳ برای این سازمان که به گفته دکتر همایون هاشمی رئیس سازمان بهزیستی کشور از رشد ۳۷ درصدی برخوردار است، می‌تواند بخشی از نیازها و مشکلات را مرتفع کند. اگرچه به نظر می‌رسد این رقم نیز با خواسته‌های سازمان فاصله دارد، اما می‌توان امیدوار شد که حرکت به سمت توسعه و ارائه خدمات بیشتر در این سازمان و اولویت‌های مشخص شده برای بودجه پیش‌بینی شده، حرکت موتور این سازمان را سرعت ببخشد. گفت‌و‌گوی ذیل با دکتر هاشمی رئیس سازمان بهزیستی کشور درباره بودجه و برنامه‌های سال ۹۳ انجام شده است.
- وضعیت بودجه سازمان بهزیستی نسبت به گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید، آیا رشد داشته و می‌تواند نیازها و مشکلات را تأمین کند؟
بودجه سازمان بهزیستی در سال آینده در لایحه، یک هزار و ۳۶۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. سازمان بهزیستی از معدود سازمان‌هایی است که بودجه عملیاتی دارد و براساس شاخص‌های بودجه‌ای مثل سرانه فعالیت، اثربخشی فعالیت و سایر فاکتورها توزیع می‌شود، اما اینکه این بودجه می‌تواند پاسخگوی خواسته‌ها و نیازهای سازمان باشد، باید گفت برای توسعه اساسی در حوزه رفاه و خدمات اجتماعی باید نگاه جدیدی در دولت، مسئولان و خیرین ایجاد شود.
ما اعتقاد داریم این کاری است که تنها وظیفه دولت نیست، بلکه باید خیران هم مسئولیت اجتماعی خود را ایفا کنند و سهمی از درآمدشان را برای رفاه اجتماعی و گروه‌های خاص درنظر بگیرند، اما در شرایط کنونی ما با کف خواسته‌ها فاصله زیادی داریم، اگرچه امسال دولت با نگاه ویژه منطبق بر آرمان‌های رئیس جمهوری، سهم بسیار خوبی را برای رفاه اجتماعی بویژه بهزیستی پیش‌بینی کرده است، پس باید گفت که در صورت تصویب این بودجه، رقم پیش‌بینی شده در تاریخ ایران بی‌نظیر خواهد بود. مقایسه بودجه سال آینده با بودجه سال گذشته که هزار میلیارد تومان بود، رشد ۳۶درصدی را نشان می‌دهد که رشد قابل توجهی به نظر می‌رسد.
- اولویت‌های شما در تخصیص بودجه با توجه به اهمیت موضوع چیست؟
نخستین اولویت بودجه‌ای ما در حوزه معلولان و موضوع توانمندسازی مبتنی بر جامعه است، یعنی توسعه طرح مراقبان در خانه که یک شیوه علمی و کارآمد است. رویکرد ما در حوزه توانبخشی از دو محور توانمندسازی و توسعه مراکز روزانه و همچنین طرح جدید مراقبت از معلولان در کنار خانواده تشکیل شده است. در حوزه توانمندسازی سه فاکتور مهم مسکن، معیشت، اشتغال و بیمه حائز اهمیت است. با تقویت صندوق بیمه مکمل در سازمان و با توجه به وجود ظرفیت مورد‌نظر می‌توانیم گام مؤثری برای رفع مشکل بیمه و اشتغال برداریم.
بخش اجتماعی دومین اولویت ما در تخصیص بودجه است. اعتقاد داریم موضوع تثبیت و توسعه اورژانس اجتماعی به گونه‌ای که ضریب توسعه آن در شهرهای بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت به ۱۰۰ برسد، باید محقق شود. همچنین درنظر داریم این اتفاق در شهرهای کمتر از ۵۰ هزار نفر نیز محقق شود.
یکی از مباحث مهم در حوزه اجتماعی، بحث کودکان است که اهمیت بالایی دارد، مثل مهدهای کودک که معتقدیم باید آموزش‌ها و مهارت‌های زندگی با رویکرد دینی و اسلامی را در اولویت قرار دهیم. همچنین توسعه کمی و کیفی مهدهای کودک و نظارت شبانه‌روزی بر تمام مراکز بویژه مهدهای کودک باید جدی‌تر پیگیری شود.
از سوی دیگر در حوزه زنان سرپرست خانوار که شاخه دیگری از حوزه اجتماعی است، ایجاد اشتغال برای آنها از اولویت‌ها و دغدغه‌های اصلی ما است که با رویکرد گروهی یعنی گروه‌های محله و همیاران محله باید آن را توسعه دهیم. خدمات مالی خرد در قالب تعاونی و تشکل با سرمایه اولیه نیز باید در این حوزه محقق شود. در حال حاضر این موضوع در استان‌های مختلف رصد می‌شود و برآوردها نشان می‌دهد که موفق بوده است.
در حوزه پیشگیری به عنوان اولویت بعدی، دو کار اصلی داریم: یکی پیشگیری از معلولیت‌ها بویژه معلولیت‌های ژنتیکی با توسعه مراکز مشاوره ژنتیک و دیگری پیشگیری از معلولیت‌های اکتسابی با آموزش و آگاه‌سازی عمومی و کاهش تصادفات و همکاری با سایر دستگاه‌ها با هدف کاهش حوادث.
برنامه ملی ما در این بخش، آموزش طرح ترویج رفتار مدنی است که در ۹ استان با موفقیت اجرا شد و سال آینده در همه استان‌ها اجرا می‌شود.
در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نیز اعتقاد داریم باید با فرآیندهای مبتنی بر جامعه و توسعه گروه‌های همیار بویژه در حوزه سلامت روان، آموزش مهارت‌های زندگی و آگاه‌سازی عمومی بتوانیم ارتقای جدی در حوزه سلامت روان ایجاد کنیم.
- در زمینه‌های فرابخشی هم اولویت‌هایی قائل هستید؟
یکی از اولویت‌های فرابخشی ما توسعه شرکای کاری و ارتباط صحیح با گروه‌های مرجع و اثرگذار از جمله هنرمندان، ورزشکاران و غیره با هدف توسعه و افزایش اثربخشی خدمات سازمان است.
یکی دیگر از اولویت‌های فرابخشی، توسعه خدمات سازمان در حوزه NGOها است، یعنی خدماتی که جنبه حاکمیتی ندارد و مصداق تصدیگری دولتی نیست و واگذاری کار به مردم و خیران است و ما بیشتر به سیاستگذاری و نظارت و راهبری کارها بپردازیم.
- برای رفع مشکلات کودکان کار که به نظر می‌رسد در حوزه رفاه اجتماعی باید با نگاه ویژه‌ای به آن پرداخته شود، چه برنامه‌هایی دارید؟
یکی از فعالیت‌هایی که فرابخشی و چند دستگاهی است و در عین حال وظیفه همه دستگاه‌ها در حوزه رفاه اجتماعی است و مربوط به دستگاه خاصی نیست، موضوع کودکان کار خیابانی است که هم وزارت کار، هم بهزیستی، شهرداری و هم سایر دستگاه‌های اجتماعی وظیفه کمک دارند، اما متأسفانه در سنوات گذشته به این موضوع به دلایل مختلف خوب پرداخته نشده است. امسال سازمان بهزیستی تحرک جدی در این حوزه نشان داده است، از جمله توسعه و تجهیز مراکز کودکان خیابانی در کل کشور. اگرچه این مراکز در قبل وجود داشت، اما امروز توجه ویژه‌ای به آنها شده است. برنامه ما این است که این مراکز را با شکل گروه‌های مددکاری تقویت کنیم.
ما اعتقاد داریم که بازی کودکانه و تحصیل نباید از کودکان کار گرفته شود و او را از فضای کودکی خارج کند. کودکان باید دوران کودکی خود را براساس ساختارهای کودکی طی کنند. سال گذشته بهزیستی بیش از ۶ هزار کودک خیابانی را ساماندهی کرد، امسال نیز پیش‌بینی می‌کنیم بیش از این تعداد ساماندهی شوند.
- ساماندهی یعنی چه اقدامی خواهد شد؟
منظور از ساماندهی این است که سعی می‌کنیم در یک فرایند مددکاری این کودکان را درمراکز نگهداری بازپروری کنیم و آنها را به آغوش خانواده‌هایشان برگردانیم و آن‌هایی را که ممکن نیست به خانواده برگردانیم در مراکز نگهداری با برنامه توانمندسازی که شامل تحصیل، معیشت و بیمه آتیه آن‌هاست اداره کنیم. به طور کل ۸ هزار کودک کار در سازمان بهزیستی شناسایی شده‌اند که برای ساماندهی آنها با مشکل جدی روبه‌رو هستیم و به همکاری سایر سازمان‌ها نیاز داریم.
- به اولویت‌های بودجه‌ای سازمان در سال آینده اشاره کردید. با توجه به اهمیت حوزه‌های خدمات‌رسانی بهزیستی چند درصد از بودجه پیش‌بینی شده به بخش‌های زیر پوشش اختصاص می‌یابد؟
سهم بری حوزه‌های تخصصی از بودجه سازمان متفاوت است. ۵۰ درصد از بودجه به حوزه توانبخشی اختصاص می‌یابد حدود ۴۰ درصد مربوط به حوزه اجتماعی است و ۱۰ درصد از بودجه نیز به حوزه پیشگیری اختصاص می‌یابد که به نظر می‌رسد هر سال باید سهم حوزه پیشگیری به دلیل اهمیت آن افزایش پیدا کند. امیدواریم امسال بتوانیم این ۱۰ درصد را افزایش دهیم.
- صرفنظر از برنامه‌های سال آتی؛ در چند ماه باقی مانده از سال‌جاری چه برنامه‌ها و طرح‌هایی در دست اجرا دارید؟
به طور کلی سازمان بهزیستی سازمان پرمشغله و پرکاری است. بخشی از فعالیت‌های این سازمان به زنان سرپرست خانوار و کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، بخشی دیگر به معلولان و بخش بعدی به پیشگیری بویژه اعتیاد مربوط است. امسال در این حوزه‌ها کارهای مهمی را انجام دادیم و حتی از نظر کمی تعدادسرانه خدمات ما رشد قابل توجهی داشت. آنچه حائز اهمیت است این که ما در سه ماهه پایانی سال تعهداتی را که به گروه‌های هدف جامعه داریم بتوانیم محقق کنیم.
از این رو برنامه افزایش یارانه و مستمری در دستور کار ماست کارهای مقدماتی آن انجام شده و بزودی اعلام می‌شود. درباره سایر فعالیت‌ها نیز ۶۵ درصد به طور متوسط تحقق آماری داریم و چشم‌انداز خوبی برای آینده را پیش‌بینی می‌کنیم. با توجه به رشد ۳۶ درصدی بودجه‌مان فعالیت‌های سازمان در سال آتی با شیب مناسبی رشد خواهد کرد.
- آماری از جامعه هدف خدمات بهزیستی در اختیار دارید؟
در حال حاضر در سامانه آماری که سامانه دقیقی است بیش از ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر خدمت گیران ما هستند که بیش از ۵۰ درصد از این تعداد مشمول خدمات مستمر و دائمی می‌شوند. امسال مرکز آینده پژوه سازمان راه‌اندازی شد که در موضوعات کلان اجتماعی بتواند ارتباط صحیح با دانشگاه برقرار کند. اطلاعات کلان را هم در دانش افزایی و هم در راستای منطقی‌سازی خدمات سازمان و به روز کردن آن کمک کند. همچنین بزودی در دهه اول بهمن‌ماه امسال، مرکز راهبردی و توسعه اورژانس اجتماعی همزمان با تحویل ۱۰۰دستگاه آمبولانس مناسب‌سازی شده راه‌اندازی می‌شود. از طرفی مرکز راهبری مشاوره به عنوان یک واحد رصد و کنترل سلامت روان در کشور تا پایان سال راه‌اندازی می‌شود.
- اشاره‌ای کردید به کمک گرفتن از هنرمندان و خیرین لطفاً توضیحی در این خصوص بدهید.
در دهه اول بهمن‌ماه خانه هنر سازمان بهزیستی مشتمل بر سه بخش نگارخانه، دایره نقاشی هنرمندان معلول و مددجو و موزه سازمان بهزیستی با مشارکت هنرمندان درجه یک ایران راه‌اندازی می‌شود یکی از کارهای خوب که در این مدت انجام شده حضور خیرین و بخش غیردولتی در سازمان است. در همین راستا دومین شیرخوارگاه ملی در شهرری با نام حضرت رقیه (س) هفته آینده افتتاح می‌شود که هزینه کامل آن از سوی خیرین تأمین شده است ظرفیت این شیرخوارگاه بیش از ۱۰۰ کودک است. با راه‌اندازی این شیرخوارگاه بخش زیادی از مشکلات تهران در این زمینه مرتفع می‌شود.
- به طور مشخص قرار است چگونه از ظرفیت مشارکت مردم در حوزه بهزیستی استفاده کنید؟
در حوزه مشارکت‌های مردمی طرح‌های نوینی داریم که با توجه به ظرفیت‌های کشوری و نتایج به دست آمده از اتاق فکر، دو طرح انتخاب شده و در دستور کار قرار گرفته است. نخست طرح طلوع امید که بیمه عمر و سرمایه‌گذاری ویژه کودکان بهزیستی است و تاکنون بیش از ۶ هزار نفر را زیر پوشش بیمه عمر قرار داده و به نوعی پشتوانه مالی برای آینده است. خیرین به وسیله این طرح می‌توانند فرزندخوانده بگیرند و برای آینده آنها بیمه‌گذاری کنند با حفظ اصل پول. طرح دیگری به نام طرح حامی است که در گذشته در شهرری به‌صورت پایلوت اجرا شده و بزودی در کل کشور جا می‌افتد. این طرح موضوع فرزندخواندگی و حمایت از کودکان و معلولان و خانواده‌های معلول سازمان بهزیستی را پوشش می‌دهد.
کلیات این طرح این است که خانواده‌هایی که بیش از یک معلول دارند یا بی‌سرپرست و صاحب ایتام هستند خیرین با رعایت همه شئونات دینی، اخلاقی و مددکاری آنها را زیر پوشش خدمات خود از جمله مسکن، معیشت، تحصیل و درمان قرار می‌دهند. طرح شکرانه سلامت طرح دیگری است که در گذشته برای کارمندان دولت طراحی شده بود که از استقبال خوبی برخوردار شد. امسال نیز بنا داریم برای کل جامعه هدف با ماهانه مبلغی کمتر از ۵۰ هزار تومان یا بیشتر این طرح را اجرا کنیم. همچنین بزودی اتاق مشترکی با عنوان اتاق بهزیستی با مشارکت دانشگاه‌ها برای تقویت ارتباط سازمان با نهادها و بنیان‌های علمی و علم‌افزایی سازمان راه‌اندازی می‌شود.
مریم جهان‌پناه
ایران
