مردم، قربانیان تحریم
شهروندان:
هرچند تحریم‌های بین‌المللی اخیر که روندی سخت گیرانه‌تر را طی می‌کنند با بهانه انحراف ایران از فعالیت‌های مربوط به انرژی هسته‌ای شکل گرفته‌اند، اما بدون تردید این تحریم‌ها معیشت، سلامت، تجارت، اشتغال و حیات مردم ایران را نشانه گرفته است.
برخلاف ادعای تحریم‌کنندگان که تحریم‌ها را هوشمند یا هدفمند نامیده‌اند و هدف تحریم‌ها را مقابله با توسعه فناوری هسته‌ای اظهار کرده‌اند، اما در عمل به‌طور گسترده‌ای مردم ایران مورد تحریم قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که ناتوانی مذاکره‌کنندگان در برطرف‌کردن گمانه گرایش ایران به تولید سلاح هسته‌ای، در شکل‌گیری اجماع جهانی علیه ایران موثر بوده است، اما نمی‌توان برخورد گزینشی و سوءنظر تحریم‌کنندگان را نیز از نظر دور داشت؛ زیرا پیشتازان و حامیان اصلی تحریم ایران اغلب تولید‌کنندگان و بهره‌برداران از سلاح‌های هسته‌ای و سلاح‌های کشتار جمعی هستند و اما اکنون در ایران شاهد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی قاطع بخشی از مردم ایران هستیم که از خود نشانه‌های بارزی از صلح‌جویی، دوری از افراطی‌گری، نفی سلطه و خشونت، احترام به حقوق‌بشر، تلاش برای رفع تبعیض، تعامل سازنده با جهان و مذاکره به جای مقابله را نشان داده است. پیام انتخابات ایران بر همگان، از جمله ناظران بین‌المللی و طرف‌های مذاکرات هسته‌ای روشن است.
با این حال همچنان تحریم‌های بین‌المللی علیه مردم ایران باقی است و هر‌از‌گاهی پیام‌هایی در جهت تشدید تحریم‌ها نیز دریافت می‌شود. جناب آقای دکتر روحانی، رییس‌جمهوری محترم نیز در اولین کنفرانس خبری با اشاره به حقوق ملت ایران به تمایل و لزوم حل و فصل مناقشه هسته‌ای از طریق مذاکره و پایبندی ایران به تعهدات بین‌المللی اشاره و به درستی مردم ایران را متضرران اصلی تحریم‌های بین‌المللی معرفی کردند. نتایج منفی تحریم‌های موجود علیه مردم ایران را می‌توان در بخش‌های مختلفی دید، از جمله کمبود وسایل پزشکی و محدودیت در واردات دارو و لوازم پزشکی (ناشی از تحریم‌های مستقیم و تحریم بانک‌ها برای انتقال ارز و واردات تکنولوژی) که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم موجب خسران و حتی مرگ نیازمندان به این امکانات می‌شود. دارندگان بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج از پس هزینه‌های افزایش‌یافته درمان برنمی‌آیند، بیکاری و تورم افزایش یافته و بر تعداد کودکان کار و خیابان افزوده شده است.
معیشت و درآمد دچار ضعف شده و سوءتغذیه و فشارهای روانی و آسیب‌های اجتماعی افزایش یافته است. بنابراین به نظر می‌رسد تحریم‌ها از توجه به مناقشه بر سر تکنولوژی هسته‌ای فراتر رفته و چه‌بسا از آن منحرف شده است و در یک مغایرت آشکار اخلاقی و منطقی، مردم ایران تحت فشار و تحریم‌های روزافزون قرار گرفته‌اند. تحریم‌ها و پیامدهای ناگوار آن مورد‌پسند و ستایش مردم و هیچ‌یک از مسئولان نیست و هیچ‌گاه به‌عنوان یک هدف دنبال نشده است. از سویی شاید مهم‌ترین نگرانی بعضی مسئولان در این ارتباط، فشارهای وارده بر مردم باشد و اگر به جنبه‌ای مثبت از تحریم‌ها اشاره شده، بیشتر یک موضع‌گیری سیاسی برای کم‌اعتبار‌سازی تحریم‌هاست. باید به خاطر داشت که خروج از وضعیت تحریم‌ها به‌خصوص بخش‌هایی از تحریم که معیشت، سلامت، تجارت و اشتغال مردم را شامل شده است، برای تداوم حیات اجتماعی ضرورتی حیاتی محسوب می‌شود. البته خروج از وضعیت کلی تحریم‌ها مستقیما برعهده دولت و در اختیار حکومت است.
خروج از وضعیت کلی تحریم‌ها به دلیل به بن‌بست کشیده شدن مذاکرات، شکل‌گیری اجماع جهانی و وجود قطعنامه‌هایی علیه ایران و قرار گرفتن ایران در موضع ضعف، کاری بسیار دشوار، زمان‌بر و پرهزینه شده است. دشواری و پیچیدگی مذاکرات به نحوی است که می‌تواند به نتایجی به مراتب شدیدتر از تحریم و تهدید منجر شود. از سوی دیگر، وضعیت شاید در دوره‌ای به شکلی بود که گذشت زمان می‌توانست ایران را در موقعیت بهتری برای مذاکره قرار دهد، اما تداوم تحریم‌ها در طول زمان کشورهای طرف مذاکره را در موقعیت برتری قرار خواهد داد و البته در بهترین وضعیت مذاکرات آتی نیز، قدرت‌های مذاکره‌کننده به راحتی از موقعیت برتری خود که حاصل تحریم‌هاست برای دستیابی به سایر مقاصد رقابتی دست برنخواهند داشت و به عبارت دیگر برای برداشتن تحریم‌ها عجله‌ای نداشته و زمان خواهند خرید. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی، هدف قرار دادن دستیابی به وضعیت (برد-برد) بهترین استراتژی است و تبدیل شدن موقعیت مذاکره به وضعیت (برد- باخت) که می‌تواند حاصل خطای ناشی از تلقی (همه-هیچ) بودن موقعیت مذاکره باشد (وضعیتی که فقط یکی از طرفین می‌تواند پیروز باشد و لزوما دیگری بازنده است، مثل مسابقه کشتی)، بسیار پرهزینه خواهد بود و این هزینه‌ها زمانی تشدید خواهد شد که مذاکرات به نتایجی شدیدتر از تحریم و تهدید منتهی شود یا این‌که تحریم‌ها تشدید و تداوم یابند.
در صورت تداوم تحریم‌ها هزینه‌های بالایی به دلیل رکود کسب و کار، نقصان جدی در معیشت، شیوع بیکاری و بیماری، تبدیل شدن آسیب‌های اجتماعی به بحران اجتماعی و بروز نارضایتی و بی‌اعتمادی عمومی بر کشور تحمیل خواهد شد. برخورداری تیم مذاکره‌کننده جدید از دانش، قدرت تشخیص منافع ملی، اختیار عمل، آشنایی با اصول و فنون مذاکره و به همراه داشتن چهره‌های موجه در عرصه‌های بین‌المللی و در واقع بهره‌گیری از بالاترین ظرفیت‌های انسانی برای مذاکره اهمیت بسیار بالایی دارد. به‌علاوه همراه ساختن بعضی کشورهای منطقه، همسایه، اسلامی و غیره برای حمایت از موضع مذاکراتی جدید، برای درهم شکستن صف تحریم‌کنندگان از اهمیت بالایی برخوردار است که البته دستیابی به این موقعیت‌ها نیز تا حدی زمان‌بر خواهد بود.
براساس آنچه پیش‌تر گفته شد، خروج از وضعیت تحریم‌ها یک نیاز حیاتی برای مردم ایران محسوب شده و مردم و مسئولان با وجود رویکردها، مواضع و دلایل مختلف، همگی درباره لزوم خروج از تحریم‌ها اتفاق نظر دارند. با توجه به وضع موجود و پیام انتخابات اخیر در ایران، دولت و مردم ایران در کنار هم و به‌طور مستقل اعتبار و فرصت‌های جهانی دارند و این نکته به عنوان مانعی برای حرکت غرب به سمت تشدید تحریم‌ها و گرایش جبری به سمت مذاکره عمل می‌کند. در این مرحله دولت و مردم باید مراقب باشند که در دام مخاصمه‌های نمایشی و ساختگی که می‌تواند مذاکره و فرصت‌ها را با شکست مجدد روبه‌رو کند، نیفتند. دولت و مردم هر یک به‌طور مستقل می‌توانند در رفع تحریم‌ها به صورت کلی یا برای رفع بخش‌هایی از تحریم‌ها ایفای نقش کنند. باید در نظر داشت که فعالیت‌های اجتماعی محدود به فعالیت نهادهای رسمی نیست.
در دنیای امروز تمام قدرت و شریان‌های تصمیم‌ساز در اختیار دولت‌ها نیست، بلکه نهادهای نافذ بین‌المللی، نهادهای غیردولتی و مردم‌نهاد، نهادها و انجمن‌های علمی، شبکه‌های اجتماعی، افراد دارای تخصص و نفوذ، هنرمندان و غیره نقش مهمی در شکل دادن و پیشبرد فعالیت‌ها و اهداف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی داشته و در تصمیم‌گیری‌ها ایفای نقش می‌کنند. بنابراین از همین منظر می‌توان از ظرفیت‌های آن‌ها برای فشار بر دولت‌هایشان جهت برداشتن تحریم‌ها، خاصه تحریم‌هایی که علیه مردم خوانده می‌شوند، استفاده کرد. ورود و تلاش معطوف به شکستن تحریم‌ها توسط مردم اعم از نخبگان، دانشمندان، هنرمندان، ورزشکاران نامی، اقشار و اصناف مختلف، نهادهای مردم‌نهاد و خیریه، دانشگاه‌ها و مراکز
علمی-پژوهشی غیردولتی، انجمن‌های علمی، کشاورزان-کارگران و صنعتگران، فعالان اجتماعی و سیاسی، شخصیت‌های علمی و فرهنگی، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، فعالان فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و غیره هر یک به سهم، روش و تدبیر خود می‌توانند در شکستن تحریم‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم علیه مردم ایران عمل می‌کنند موثر باشند و البته از سوی دیگر می‌توانند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای رسمی دولت برای پیشبرد مذاکرات بدون تحریم باشند.
برقراری ارتباط و گفتمان با افراد و نهادهای دارای نفوذ و تاثیر در کشورهای خارجی و خاصه تحریم‌کنندگان اصلی ایران-جلب توجه نهادهای بین‌المللی به نتایج غیرعادلانه و غیرمنطقی تحریم‌ها علیه مردم- استفاده از ظرفیت‌های مختلف و متنوع ارتباطی از جمله بهره‌گیری از فضای مجازی، رسانه‌ها و غیره می‌تواند گامی در جهت رفع تحریم‌ها باشد. شرح صدر، عدم مداخله و نیک‌انگاری این کنش‌ها از جانب حکومت امری ضروری تلقی می‌شود؛ ضرورتی که می‌تواند موجب همدلی و همیاری برای شکستن تحریم‌ها باشد.
سعید خراطها – بهار
