انقراض دنباله‌دار
شهروندان:
محیط زیست به محیطی اطلاق می‌شود که نسل انسان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به آن وابسته است و زندگی و فعالیت‌های او در ارتباط با آن قرار دارد. محیط زیست یعنی تداوم حیات ما و حالا این حیات روزبهروز اوضاع بحرانی‌تری را دارد می‌گذراند و راحت‌تر بگوییم درحال نابودی است.
این گزارش به جدی‌ترین بحران‌های محیط‌زیست کشور پرداخته است. بحران‌هایی که هر از چند گاهی تیتر یک نشریات مختلف می‌شوند و همزمان روبه نابودی و انقراض گام برمی‌دارد و در حسرت دستی که می‌تواند کاری انجام دهد، خاموش می‌شود.
دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی آسیای غربی است. خشک شدن این دریاچه یکی از جدی‌ترین بحران‌های چند‌سال اخیر محیط‌زیست کشور بوده است تا جایی که این بحران به یکی از مهم‌ترین محورهای تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ هم تبدیل شد و هرکدام از نامزدها سعی کردند روشی را برای نجات این دریاچه ارایه کنند.
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ به‌عنوان پارک ملی و در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از تالاب‌های جهان به ثبت رسیده و عنوان شورترین دریاچه جهان را یدک می‌کشد. روزنامه نیویورک تایمز در یکی از شماره‌های خود به مساله دریاچه ارومیه پرداخته و در بخشی از گزارش خود می‌آورد: «رودخانه‌های مهم نزدیک اصفهان، مرکز ایران، اهواز و نزدیک خلیج‌فارس همانند دریاچه هامون در نزدیکی مرز افغانستان خشک شده‌اند. حرکت گرد و خاک از سطح رودخانه‌های خشک شده به بحران خطرناک آلودگی هوا افزوده شده است ولی وضع هیچ‌کدام از این دریاچه‌ها به وضع دریاچه ارومیه نمی‌رسد که زمانی بزرگترین دریاچه‌های جهان بود. فعالان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که خشکی این دریاچه نمک، زندگی را برای ۳میلیون سکنه اطراف این دریاچه مشکل خواهد کرد.»
به گفته حسن عباس‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی، ۹۳درصد دریاچه ارومیه خشک شده و شوری آب آن تقریبا ۲ برابر میزان استاندارد شده و به حالت فوق اشباع رسیده است. درحال حاضر هر روز از میزان آب این دریاچه کم می‌شود و فعلا۲.۳میلیارد مترمکعب آب در دریاچه ارومیه باقی مانده که ۷درصد مساحت آن است. توسعه بیش از حد کشاورزی، مصرف بی‌رویه آب، احداث سد و ساخت بزرگراه ازجمله دلایلی است که دریاچه به سمت خشکی حرکت کرده است. عوارض خشک شدن دریاچه ارومیه شیوع بیماری‌ها، خروج حیات وحش، ظهور شن و ماسه و تغییر آب و هوای منطقه است.
جنگل‌های شمال
«سرخدار» یا «سوختال» یکی از معدود سوزنی برگان بومی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های بسیار نادر و کمیاب دنیا و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال بوده که در معرض انقراض قرار گرفته است. رویشگاه این گونه درختی که از آن به‌عنوان یاقوت جنگل‌های شمال یاد می‌شود، در کوهستان افراتخته علی‌آباد کتول است که از معدود رویشگاه‌های سرخدار جنگل‌های شمال است. در این رویشگاه درختان سرخدار با قدمت بسیار بالا که سن برخی از آنها به بیش از هزار سال هم می‌رسد به‌طور انبوه و گاهی به صورت توده‌های خالص رویش دارند.
۵۰ هزار هکتار از توده‌های شمشاد در جنگل‌های شمال با سرعتی بسیار بالا درگیر نوعی بیماری قارچی شده‌اند به گونه‌ای که برخی درختان پس از چند هفته و حتی برخی تنها پس از ۷ روز به کلی خشک شده‌اند. به گفته کیا‌دلیری، رئیس انجمن علمی جنگلبانی کشور این بیماری کاملا فراگیر بوده و تقریبا همه توده‌های شمشاد در جنگل‌های شمال را درگیر کرده است. برخلاف جنگل‌های زاگرس که بر اثر مدیریت ناصحیح دچار آفت و بیماری شده‌اند، آفت درختان شمشاد دلیل مشخصی نداشته و سابقه قدمت آن در کل دنیا حداکثر به ۱۰سال می‌رسد. این بیماری قارچی از غرب جنگل‌های شمال شیوع پیدا کرده و با سرعتی بسیار بالا به سمت جنگل‌های مازندران گسترش پیدا کرده است.»
برخی از کارشناسان تعداد انواع گونه‌های گیاهان کشور را ۸هزار برآورد کرده‌اند که انقراض قطعی ۲۰ گونه از آنها مشخص شده است. این درحالی است که حفاظت از گونه‌های گیاهی نقش مهمی در حفظ محیط‌زیست و چرخه اکولوژیکی دارد.
دریاچه‌هامون
دریاچه‌هامون (سیستان) با مساحت ۴هزار کیلومتر مربع و عمق متوسط ۵ متر (در فصول پرآبی)، بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور، سومین دریاچه بزرگ کشور پس از خزر و ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است که در شمال و شمال غربی دشت سیستان(شمال استان سیستان و بلوچستان) قرار گرفته و به ۳ قسمت پوزک، صابوری و هیرمند تقسیم شده است که در زمان وفور آب به هم متصل می‌شوند.
رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و همچنین رودخانه‌های خاشرود، فراه، هاروت رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به‌هامون می‌ریزند. با توجه به خشکسالی‌های ۱۵ ساله و بسته شدن آب ورودی از سمت کشور افغانستان و پرداخت نکردن حقابه دریاچه از طرف افغانستان، دریاچه هامون هم‌اکنون کاملا خشک شده و هیچ آثاری از حیات در آن یافت نمی‌شود. اهمیت این دریاچه تا حدی است که سازمان‌ملل وارد این جریان شده و دنبال اقدامات عملی برای رفع این بحران است.
هامون به‌عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور است که تقریبا برای همیشه از روی نقشه جغرافیایی کشور پاک شده؛ دریاچه‌ای که تا کمتر از ۲ دهه قبل هر ساله پذیرای بیش از یک میلیون پرنده مهاجر بود. با نابودی هامون ۱۵هزار صیاد بیکار شدند و زنانی که با بهره‌گیری از نی‌های دریاچه به تولید صنایع‌دستی اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست داده‌اند. دامداران سیستانی با ۱۲۰هزار رأس گاوی که تا دیروز در ۷۰هزار هکتار از اراضی دریاچه چرا می‌کردند، مهاجرت کردند و ۸۰۰ روستا تحت‌تاثیر هجوم شن‌های روان دریاچه قرار گرفته است.
خشکی این تالاب برای ساکنان حاشیه این دریاچه که به مشاغلی چون صیادی یا حصیربافی اشتغال داشتند، مشکلات معیشتی ایجاد کرده و به مهاجرت آنها از این منطقه منجر شده است. این دریاچه برای بسیاری از اهالی منطقه که شغل آنها دامداری و ماهیگیری بوده، اهمیت زیادی داشته است. براساس آمار‌ها سالانه ۱۲هزارتن ماهی از دریاچه‌هامون صید می‌شد.
گونه‌های نادر
همان‌طور که می‌دانیم تمام گونه‌های نادر به تعداد ناچیز درطبیعت وجود دارند. همین تعداد کم باعث می‌شود که این گونه‌ها کم و بیش در خطر انقراض قرار بگیرند. همچنین باید بدانیم که انقراض گونه‌های نادری که در منطقه ما وجود دارد متناسب با فواید و تاثیرات آنان و همچنین چرخه زندگی جانداران صورت می‌گیرد و موجب تغییرات ناگهانی در طبیعت می‌شود و حتی باعث می‌شود دیگر گونه‌ها نیز در خطر انقراض قرار گیرند.
انقراض گونه‌های نادر می‌تواند مشکلات زیادی را بر سر جوامع انسانی قرار دهد. همین عوامل انسان‌ها را به این فکر انداخته که از انقراض گونه‌های مختلف جلوگیری کنند و اقداماتی کار ساز را انجام دهند که به‌وجود آوردن مناطق حفاظت شده و شکارممنوع نیز بخشی از آن است. به همین دلیل مناطق حفاظت شده بسیاری در سراسر ایران دیده می‌شود که نتیجه آن جلوگیری از شکار‌های بی‌رویه وجلوگیری از انقراض گونه‌هاست.
در سال ۲۰۰۹ گاردین فهرستی تحت عنوان «لیست قرمز در کشورهای مختلف» چاپ کرد که به وضع انقراض گونه‌ها در کشورهای مختلف پرداخته بود. در این فهرست نمونه‌هایی از کشور ایران عنوان شده بود که پرندگان با ۲۸ گونه، ماهیان با ۲۰ گونه و پستانداران با ۱۶ گونه؛ پلنگ ایرانی، خرس سیاه، آهوی خالدار، دراج و ماهی خاویار دریای خزر از نمونه‌های گونه‌های معرفی شده در این فهرست است. دلایل زیادی برای انقراض جانداران وجود دارد و این به دلیل گوناگونی انواع بی‌شمار جانداران است. از بین بردن محیط‌زیست طبیعی جانوران، کم‌‌کردن سطح جنگل‌ها، آلوده‌کردن محیط‌زیست، عوض کردن پوشش گیاهی و شکار از مواردی است که می‌توان اشاره کرد.
بحران آب
جنگ آب موضوعی است که به‌شدت در بین مسائل امنیتی جدید از اهمیت ویژه و قابل توجهی برخوردار شده است. امروزه مقالات متعددی در زمینه هیدروپولیتیک و جنگ آب نگارش و نوشته شده‌اند که بدون هیچ شک و شبهه‌ای و با اعتقاد کامل اذعان می‌کنند که جنگ آینده بشر، جنگ آب است.
یکی از مشکلات عمده درخصوص منابع محدود آب، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک می‌شوند. ازآنجاکه همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند، دور از ذهن نیست تا جنگ‌های آینده جهان بر سر منابع آب صورت گیرد. در ۵۰ سال‌گذشته ۳۷ مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده است که همه آنها به‌جز ۷ مورد به خاورمیانه مربوط می‌شود. چنان‌که طبق اعلام مطالعات سازمان‌ملل‌متحد کمبود آب مشکلی حاد در سراسر خاورمیانه است.
هنوز هیچ کشوری برای منابع آب درگیر جنگ نشده و این درحالی است که متخصصان هشدار می‌دهند روزی منابع موجود آب، کفاف مصرف جمعیت جهان را نخواهد داد و جنگ بر سر منابع آن بین کشورها آغاز خواهد شد. این پیش‌بینی با بررسی رقم رشد مصرف آب به میزان ۲ برابر رشد جمعیت دور از ذهن نخواهد بود. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه از کشورهای کم آب جهان به شمار می‌رود اکثر مساحت ایران را نقاط کویری و بیابان‌های خشک و سوزان فرا گرفته است و به جز باریکه سرسبز کناره دریای مازندران، میزان بارش در سایر نقاط آن در سطح پایین قرار دارد.
اگر قهر طبیعت در سال‌های اخیر و تغییر شرایط آب و هوایی را هم که انسان مسبب آن است به عوامل فوق اضافه کنیم درمی‌یابیم که بحران آب جدی است، آن‌قدر که پیش‌بینی می‌شود جنگ آینده انسان‌ها ، جنگ آب خواهد بود.
وضعیت حاد محیط‌زیست
حالا فکر می‌کنید وقتی که جانداران از بین بروند و جنگ آب شکل بگیرد و جنگل‌ها و مراتع هم روزبهروز کمتر شده و محو شوند دیگر مجالی برای زندگی انسان‌ها باقی می‌ماند؟ این یکی از جمله‌های معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط‌زیست است که همواره سعی می‌کند ما را متوجه وضع بحرانی محیط‌زیست کشور کند: «بحران‌های زیست‌محیطی امروز کشور را فرا گرفته و اگر علاجی برای آن نشود به نقطه حاد می‌رسیم چراکه علاوه‌بر خسارت‌های سنگین از هر شکست، بازگشت به دوران تعادل نیز هزینه‌های بالایی را در بر خواهد داشت.» متوجه وضع بحرانی محیط‌زیست کشور شده‌اید؟
شهروند
