گذر از بحران کم آبی با یاری شهروندان
شهروندان:
مردم تهران سال هاست که شیر آب را باز میکنند و هر قدر میخواهند آب برمیدارند اما خیلیها نمیدانند این آب چگونه تأمین میشود و چه راهی را در لولهها طی میکند تا به خانههایشان برسد.
تهرانیهایی که بهطور متوسط در هر شبانه روز ۳ میلیون متر مکعب آب برمیدارند و در هر ثانیه هم ۳۳ متر مکعب که در پیک مصرف به ۴۰ متر مکعب هم میرسد.
این مدل مصرفی بیسرو سامان تا جایی پیش رفته که مصرف تهرانیها ۲ برابر و مصرف کل کشور به ۳ تا ۴ برابر استانداردهای جهانی میرسد و ایران را رکورددار مصرف میکند. آن هم مصرف منابعی که زنگ خطر برایشان به صدا در آمده و دیگر رمقی برایشان نمانده. آنقدر بیرمق که ارتقایی مدیر عامل آب منطقهای تهران از کاهش بارندگیها و وضعیت نابهنجار سفرههای آب زیرزمینی خبر میدهد: «بارندگیها نسبت به سالهای قبل خیلی کمتر شده.
به قدری کمتر که حالانسبت به ۴۶ سال قبل، ۳۴ درصد کاهش بارندگی داریم و نسبت به سال قبل هم ۱۶درصد عقب هستیم. این یعنی میزان بارندگیهای امسال تا قبل از تابستان ۲۰۰ میلیمتر بوده در حالی که سال گذشته این میزان به ۲۳۸ میلی متر و در ۴۶ سال قبل به ۳۰۴ میلی متر میرسیده است.
این وضعیت بارندگی وخشکسالی پیاپی در دو سال اخیر، ۲۰ درصد روان آبها را کاهش داده و مخازن آب سدها را بشدت خالی کرده است. مصرف بیش از حد استاندارد، خشکسالیهای مداوم و بخیل شدن آسمان، ارمغان دیگری هم داشته و آن هم کاهش سفرههای آب زیرزمینی و نشست دشتهاست.>
بر اساس گزارش سازمان زمینشناسی، دشتهای جنوب تهران از جمله قرچک، ورامین، شهریار و… به تناسب از ۲ تا ۱۲سانتیمتر فرونشست داشتهاند. مدیرعامل آب منطقهای تهران، یکی از علتهای اصلی این موضوع را پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی عنوان میکند که با توجه به برداشتهای بیش از اندازه مجاز و غیر مجاز رخ داده است: «شرایط ۸ دشت تهران به جایی رسیده که کاهش آبهای زیرزمینی، کسری مخزن سدها را هم افزایش داده است.
به همین دلیل تغذیه مصنوعی در رودخانه کرج و دشت ورامین و چند نقطه دیگر انجام میشود و در رود کن نیز با همکاری شهرداری در آینده اجرا خواهد شد. اما میزان برداشت از سفرهها بیش از چیزی است که آب به آنها نفوذ میکند. به همین منظور یکی از برنامههای عمده استفاده از پساب است.
یک میلیارد متر مکعب آب سالانه وارد تهران میشود که ۷۰۰ میلیون متر مکعب آن پساب است. تاکنون توانستهایم سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آن را به دشت ورامین ببریم و اگر ۵۰۰ میلیون دیگر هم اجرا شود و بتوانیم آن را منتقل کنیم بخشی از کمبود سفره با انتقال به دشتها جبران میشود.>
وضعیت موجود، کشاورزان جنوب تهران را هم با شرایط بدی روبه رو کرده است و به گفته ارتقایی، سالجاری در بخش کشاورزی از سد ماملو و امیرکبیر توانستیم فقط حداقلی را تأمین کنیم که کشاورزان آسیب نبینند اما کشاورزان دشت ورامین، پاکدشت، پیشوا و قرچک هماکنون با مشکل کم آبی مواجه هستند و بیشتر از آبهای زیرزمینی و آب چاهها استفاده میکنند. <ما ۵ متر مکعب در ثانیه پساب جنوب تهران را به دشت ورامین منتقل میکنیم و به دشت شهریار و رباط کریم نیز ۳متر مکعب بر ثانیه منتقل میشود اما همچنان کشاورزان با مشکل کم آبی روبه رویند.»
گلوی خشکیده اهالی جنوب تهران
اما وضعیت در همه جای کلانشهر تهران هم یکسان نیست و محلههایی هستند که مردم آنها با بحران کم آبی بیش از نقاط دیگر دست به یقه شدهاند و در حالی که هنوز در خیلی از محلات، آب آشامیدنی به آسانی هدر میرود و گوش شنوایی برای اخطارها نیست، اهالی گوشهای دیگر از این شهر درندشت، در مضیقه هستند. آنطور که محسن پیرهادی عضو شورای شهر تهران میگوید: <محلههایی مانند محله خلیج فارس شمالی در منطقه ۱۸ و همچنین بخشی از محله اسماعیل آباد منطقه ۱۹ علی آباد از نعمت داشتن آب شرب، پیوسته محروم هستند.>
البته به اعتقاد این عضو شورای شهر، سوء مدیریت علت اصلی بحران آب در جنوب تهران است نه بیآبی: «جنوب تهران دو مشکل دارد یکی بیآبی و دیگری سوء مدیریت. بیتوجهی برخی از مسئولان بویژه سازمان آب تهران باعث شده تا یک جرعه آب گوارا از گلوی مردم محلههای جنوب شهر پایین نرود.
کم توجهی سازمانهای مسئول در قبال تأمین آب برخی از مناطق و محلههای شهر تهران باعث شده تا شهروندان ساکن در این محلهها که عموماً از اقشار کم درآمد و ضعیف هستند با مشکل روبهرو باشند. نمونه آن نیز محله خلیجفارس شمالی در منطقه ۱۸ تهران است که با مشکل قطع مکرر آب و برق دست به گریبان هستند.
در بخش علی آباد محله اسماعیل آباد منطقه ۱۹ نیز حدود ۳۰خانوار و ۳۰۰ واحد تولیدی وجود دارد که بدون آب شرب هستند. البته خود اهالی چند حلقه چاه برای تأمین آب محله خود ایجاد کردهاند اما همچنان کم آبی در این محله بیداد میکند. از طرفی وضعیت بهداشتی آب چاههای مورد استفاده با توجه به وجود چاههای فاضلاب نگرانکننده است.»
البته با پیگیریهایی که شورایاری محله خلیج فارس شمالی انجام داد در سال ۸۸ وزارت راه و شهرسازی ۱۲ هزار و ۵۰۰ متر مربع زمین به سازمان آب و فاضلاب تهران در جنوب غرب تهران واگذار کرد. هرچند کاربری این زمین فضای سبز بود اما برای رفع مشکلات این محله به کاربری تأسیسات تغییر داده شد.
در سال ۸۹ زمان <مداحی> شهردار وقت، کلنگ این طرح به زمین زده شد. در طراحی اولیه مخزن آبی که قرار بود برای این محله ساخته شود ۲۰هزار متر مکعب در نظر گرفته شد اما به گفته پیرهادی این در حالی است که تاکنون که نزدیک به ۵سال میگذرد تنها ۱۰ هزار متر مکعب از این مخزن ساخته شده است و برای باقی آن باید تأمین بودجه شود.
اما چرا از این مخزن بهرهبرداری نشد؟ پیرهادی دلیل بهرهبرداری نشدن از این مخزن آب را نصب نشدن تأسیسات پمپاژ مورد نیاز در این مخزن میداند: «برای نصب تأسیسات دستگاه پمپاژ نیاز به ۵/۸ میلیارد تومان بودجه است که تاکنون تأمین اعتبار نشده است. البته حالا با یک پیمانکار قراردادی در حدود ۲تا ۳میلیارد تومان منعقد شده است تا تنها پمپاژ آب را از این مخزن انجام دهد که متأسفانه این قرارداد در شرایطی منعقد شده است که با توجه به مشکل قطعی برق در این محله باز هم مشکل حل نشده و آب قطع خواهد شد. در حال حاضر آب این محله از طریق ۸ تا ۹ حلقه چاه به صورت مستقیم تأمین میشود، با راه اندازی مخزن آب ۵/۴ حلقه چاه نیاز شهروندان را برآورده خواهد کرد.»
پیرهادی میگوید: «طبق گزارشی که شرکت آبفای تهران ارائه کرده است؛ نیازآبی شهر تهران درسال ۹۳، یک میلیاردو ۳۵میلیون مترمکعب است. این در حالی است که هر سال مسئولان آبفای تهران باهمکاری آب منطقهای از سدلار آب را به لتیان انتقال دادهاند که البته امسال نیز با این مشکلات روبهرو هستند.
از ابتدای سال تا امروز ۲۶میلیون مترمکعب کاهش برداشت آب از سدلتیان وجود داشته است. درحال حاضرحجم آب لتیان به ۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است. این در حالی است که تا امروز ۳۷۵ میلیون مترمکعب آب در استان از ابتدای سال تولید شده است و کمترین برداشت آب ازسد لتیان بوده است. همچنین در حال حاضر سد لار ۵۰ میلیون متر مکعب و سدلتیان ۴۸ میلیون مترمکعب آب دارد.»
تهرانیهای پر مصرف و شبکههای فرسوده
عضو شورای شهر تهران دست و پنجه نرم کردن با شرایط کنونی و مدیریت این بحران را از سیل و زلزله سختتر دانست: «آب مایه حیات است و تحمل کم آبی برای شهر پر جمعیتی مانند تهران واقعاً سخت و طاقتفرساست. ما در حال حاضر۳ میلیون و ۸۰۰ هزار مشترک آب تهرانی داریم که از این تعداد ۴۰۰ هزار مشترک غیر مسکونی و ۳میلیون و ۴۰۰ هزارمشترک مسکونی هستند.
ازمیان مشترکان مسکونی دومیلیون و ۷۰۰ هزارنفر زیر ۲۰میلیون مترمکعب یا همان حد استاندارد مصرف را دارند.از طرفی ۷۰۰هزار نفر بیش از حد استاندارد و تا ۴۲ درصد آب تهران را مصرف میکنند. این در حالی است که ۳۰ درصد شبکه آبرسانی پایتخت نیز فرسوده است و مشکل فرسودگی شبکه آبرسانی پایتخت را باید حاکمیتی حل کرد و دولت، مجلس و شهرداری با کمک هم تجهیزات آبرسانی را نوسازی کنند.»
سدهای بیجان لار و لتیان و روزهای سخت اهالی شرق تهران
مسأله کمبود آب تهران تا امروز با کاهش فشار آب تا حدی کنترل شده اما با توجه به مصرف بالای سرانه آب در کشور و بویژه در تهران و احتمال نبود بارش باران در فصل پاییز میتوان به این مسأله اشاره کرد که تهران تا شهریور ماه آب دارد و بعد از آن با بحران بزرگ بیآبی رو به رو میشود چرا که دیگر امکان برداشت آب از دو سد لار و لتیان وجود ندارد و در حال حاضر چشم امید شرق تهران به راه اندازی تصفیه خانه شماره ۷ در سد ماملو است که به گفته علیرضا نوذریپور معاون مهندسی و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان تهران، سعی میشود تا اوایل پاییز راه اندازی شود: «سدهای لتیان و لار ذخیره آب به حداقل ممکن کاهش یافته اما سدهای امیرکبیر و طالقان وضعیت ذخایر چندان بحرانی نیست.لتیان یک دوم و لار یک بیست و هفتم ظرفیت مخزن آب دارد، بنابراین ساکنان شرق تهران روزهای سختی پیش رو دارند.»
قطع نشدن آب به شرط مدیریت مصرف
یکی از نگرانیهای اصلی مردمی که زندگی شان بدون آب مختل میشود قطع شدن یا جیره بندی آب است اما هنوز هم مسئولان معتقدند اگر مردم یاری کنند و خود را به استانداردهای مصرف برسانند میتوان ازاین وضعیت عبور کرد.
نوذریپور معاون مهندسی و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم معتقد است که اعمال مدیریت مصرف از سوی مردم میتواندگذر از وضعیت بحرانی را ممکن کند اما در غیر این صورت در پاییز دچار مشکل میشویم: «تهران بویژه شرق آن شرایط خاصی را سپری میکند و مردم باید مدیریت مصرف آب را جدی بگیرند. ما هم در حال حاضر غیر از برنامه بهرهبرداری از تصفیهخانه شماره ۷ به کمک شهرداری تهران بهدنبال حفر چاه نیز هستیم تا بتوانیم تاحدی از این اوضاع عبور کنیم.
حتیالمقدور سعی میکنیم که قطعی یا جیره بندی آب نداشته باشیم به شرطی که مردم مصرف خود را مدیریت کنند اما کاهش فشار آب یکی از گزینههای در دست اجرای وزارت نیرو است. مشترکان پر مصرف هم باید به اخطارهای وزارت نیرو عمل کنند و در غیر اینصورت برخوردهای جدیتری خواهیم داشت یعنی در مورد مصرفکنندگان غیرخانگی و مراکز نظامی محدودیت مصرف اعمال میشود به این نحو که حجم مشخصی آب تحویل میدهیم و بیش از میزان تعیین شده اجازه برداشت نخواهند داشت.»
کم آبی سایه سنگین خود را بر سر پایتختنشینان انداخته و برفراز سدها جولان میدهد، حالا فقط برای به زانو درآوردن هیولایی که هر لحظه نزدیک و نزدیکتر میشود راهی نمانده جز مدیریت اصولی کسانی که مسئول هستند و یاری و کمک مردمی که چند برابر استانداردهای جهانی مصرف میکنند.
شیرین مهاجری
ایران