گنج نهفته در صرفه‌جویی مصرف آب
شهروندان – سیدحمید احمدی*:
بحران آب به‌طور‌قطع هنوز پابرجاست و با اتمام فصل گرما نیز بحران ادامه خواهد داشت و نباید اینگونه تلقی شود که بحران آب فقط مختص تابستان است. آب را باید درست مصرف کنیم و این تنها راهکار برون‌رفت از بحران فراگیر است.
فرهنگ صرفه‌جویی در تمام فصول سال باید در بین اقشار جامعه، چه شهری و چه روستایی نهادینه شود و در این مورد نیز استمرار در مصرف صحیح تا حصول نتیجه استفاده پایدار از منابع آب باید ادامه یابد.
فرهنگ اصیل ایرانی سرشار است از روایت‌های نغز و عبارت‌های پرمعنی در باب هدرندادن آب و جلوگیری از اتلاف این سرمایه ملی و انسانی، تا آنجاکه سهراب سپهری در یکی از اشعار خود به نیکی به وصف ارزش آب می‌پردازد: «آب را گل نکنیم، شاید این آب روان، می‌رود پای سپیداری، تا فرو شوید اندوه دلی.» متاسفانه کمبود و بحران آب ناشی از خشکسالی‌های پی‌درپی، بسیار جدی شده است و درخواست‌های مداوم و البته عاری از راهکار هدفمند نهادهای مرتبط با تامین آب کشور مبنی بر صرفه‌جویی شهروندان در مصرف آب نشان از شرایط وخیم و بحرانی در تامین آب مصارف شهری دارد.
با وجود توصیه‌های اکید اخلاقی در صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب، باید این حقیقت را پذیرفت که طبق نظر وزیر نیرو در حال حاضر ایرانی‌ها دوبرابر استاندارد جهانی آب شهری استفاده می‌کنند و در بخش کشاورزی نیز با راندمان مصرف آب بسیار کم در حدود ۳۳درصد آب را هدر می‌دهند.
به هر حال ایران با متوسط بارندگی ۲۳۰میلیمتر در سال که البته از یکنواختی توزیع مناسبی نیز برخوردار نیست، در ناحیه خشک و نیمه‌خشک کره زمین قرار گرفته و به دلیل اینکه میزان تبخیر بسیار بیشتر از بارندگی است با خشکسالی شدیدی در عرصه‌های مختلف طبیعی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
به هرحال نباید از نظر دور داشت که وقوع خشکسالی همیشه جزیی لاینفک از تاریخ این سرزمین جاویدان بوده است، اما در شرایط فعلی به علت افزایش بسیار زیاد جمعیت و بالارفتن سطح بهداشت نیاز به آب فزونی یافته به‌گونه‌ای‌که اثرات خشکسالی را بیش‌ازپیش نشان می‌دهد. گواه این مدعا نیز نیایش معروف داریوش، پادشاه هخامنشی است: «خداوند این سرزمین را از دشمن، دروغ و خشکسالی دور نگاه دارد».
بنابراین بر ماست که فرهنگ اصیل و تاریخی خود را در پاسداشت و صیانت از منابع آب ارج نهیم. اهمیت صرفه‌جویی و مصرف صحیح آب در شرایط کنونی بسیار حایزاهمیت است و تک‌تک افراد جامعه بالفعل می‌توانند سهم بسزایی در صرفه‌جویی داشته باشند و شایسته است که از این تفکر غلط بر حذر باشند که نقش اندک صرفه‌جویی «من» در مقایسه با کل جامعه تاثیری در حفظ منابع آب ندارد! به‌عنوان مثال اگر هر فرد از جامعه فعلی ایران به طور متوسط روزانه یک‌لیتر (که مسلما به نظر بسیاری کم‌اهمیت جلوه می‌کند) در مصرف آب صرفه‌جویی کند، روزانه ۷۵هزارمترمکعب آب صرفه‌جویی می‌شود که معادل ۲۷میلیون‌مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب در سال است! به قول برتراند راسل «صرفه‌جویی خود یکی از منابع مهم درآمد است.»
بنابراین از محل این درآمد، هم از منابع آب به نیکی استفاده شده است و هم آب حاصل از صرفه‌جویی می‌تواند به طور بالقوه باعث افزایش تقریبی ۲۷۰۰هکتار اراضی کشاورزی شود. پس کاملا بدیهی است که با حداقل یک‌لیتر صرفه‌جویی در روز توسط تک‌تک شهروندان ایران ارزش افزوده هنگفتی در کشاورزی حاصل می‌شود. فراموش نکنیم که استقلال و آزادی هر جامعه به حفظ منابع آب و تولید غذا در آن جامعه بستگی دارد. روش‌های بسیار آسانی وجود دارد که در صورت رعایت افراد جامعه، می‌توان بیش از یک‌لیتر در روز در مصرف آب صرفه‌جویی کرد و «تو خود بخوان حدیث مفصل از این مجمل».
کاهش مدت زمان و جلوگیری از هدررفت آب در زمان استحمام؛ تنظیم مخزن سیفون توالت‌ها به‌گونه‌ای که حداقل یک‌لیتر از حجم مخزن در هربار استفاده کاهش یابد؛ آبیاری باغچه‌های منازل در شب یا صبح زود؛ جلوگیری از هدررفت آب در شستن ظروف در آشپزخانه؛ شستن اتومبیل با حداقل آب، از روش‌های بسیار ساده کاهش مصرف آب هستند.
با این حال روش‌های متنوع دیگری نیز وجود دارند که با اندکی اهتمام و توجه ویژه به حفظ سرمایه آبی کشور می‌توان از اتلاف و اسراف آب جلوگیری کرد. با نیل به این هدف، هم تضمینی نسبی برای افزایش منابع آب شرب ایجاد می‌شود و هم سهمی در توسعه کشاورزی، صنعتی و اقتصادی جامعه ایفا می‌گردد. فرهنگ «قطره‌قطره جمع گردد وانگهی دریا شود» پیام‌آور یک‌فرهنگ فردی و اجتماعی غنی در باب صرفه‌جویی است که اندکی به فراموشی سپرده شده و احیا و آموزش آن ضروری به نظر می‌رسد.
بهبود فرهنگی جامعه نیاز به آموزش مستمر تا فراگیرشدن آن در سطوح و لایه‌های مختلف جامعه دارد که این امر مهم برعهده نهادها و متولیان فرهنگی است تا به نتیجه مطلوب برسد. با توجه به نفوذ پررنگ صداوسیما در اقصی‌نقاط کشور می‌توان از این پتانسیل در آموزش و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی آب به عموم اقشار جامعه بهره زیادی جست.
*دکترای آبیاری و حفاظت آب
شرق
