تاریخ انتشار : دوشنبه ۵ خرداد ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۸:۰۸

شهروندان:
«سید محمد مجابی» معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با ایرنا تاکید کرد با توجه به اینکه بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی صورت می گیرد، اصلاح الگوی کشت و مکانیزه کردن نظام آبیاری بهترین روش برای مدیریت بحران آب است.

بحث بر سر کمبود شدید آب در ایران که بسیاری از کارشناسان از واژه ی «بحران» در توصیف آن استفاده می کنند، به یکی از مسایل روز بویژه ی در عرصه ی رسانه ها تبدیل شده است. خشک شدن تالاب ها، کاهش سطح سفره های زیرزمینی و کاهش روان آب رودخانه ها از مهم ترین نمودهای شرایط بحرانی وضعیت آب در ایران است؛ شرایطی که اگر فکری جدی برای آن نشود، پیامدهای ناگواری برای کشورمان خواهد داشت.

برای بحث و بررسی بیشتر درباره ی بحران آب و راه های مدیریت این وضعیت، به گفت و گو با سید محمد مجابی معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست نشستیم. وی در این گفت و گو پیامدهای منفی بحران آب را تبیین و تاکید کرد که مشکل اصلی هدر رفتن منابع آبی نه در مصرف خانگی که در بخش کشاورزی است که به گفته ی وی حدود ۸۰ درصد از آب مصرفی در کشور صرف این بخش می شود. بر همین اساس وی مهمترین راهکار مهار بحران کم آبی را اصلاح کشت و نیز اصلاح نظام آبیاری دانست.

در ادامه متن کامل گفت و گوی ایرنا با معاون سازمان حفاظت محیط زیست آمده است؛

• طی ماه های اخیر گزارش های رسمی و غیررسمی مختلفی درباره ی معضل کم آبی در کشور منتشر شده است؛ براستی ریشه ی این معضل در چیست؟

آب همواره یکی از ملاک های ایجاد سکونت در مناطق مختلف جهان بوده و هر جا که آب وجود داشته به یقین سکونتگاهی در آنجا شکل گرفته است. منابع آبی یکی از شاخص های اصلی توسعه ی پایدار محسوب می شود.

فرهنگ ایرانی-اسلامی همواره آب را محترم شمرده اند تا جایی که آیه ی«و جعلنا من الماء کل شی حی»در منزلت آب نازل شده است. وجود الاهه های آب، معبد آناهیتا و توجه به این مایه ی حیات در کتیبه های باستانی، از دیگر مواردی است که نشان می دهد آب در فلات ایران داری جایگاهی خاص بود است.

یکی از مواردی که باید در مصرف آب مورد توجه قرار داد بحث توسعه پایدار است. ما باید در مدیریت آب سه عامل زیستی، اجتماعی و فرهنگی را مورد توجه قرار دهیم؛ زیرا در فرایند توسعه دو اتفاق می افتد: یکی برداشت از منابع و دیگری آلودگی های منابع. ما باید در مدیریت آب به نحو مطلوب این دو مورد را رعایت کنیم.

یکی از بحث هایی که امروزه در سراسر دنیا به آن توجه می شود رد پای اکولوژیک است؛ ما باید توجه داشته باشیم که با چه برنامه یی از آب برداشت و آلودگی به آن وارد کنیم تا این منبع آسیب فراوانی نبیند.

در برداشت آب باید تعادل اکوسیستمی مدنظر باشد؛ یعنی برداشت ما با توجه به قابلیت و پتانسیلی باشد که هر منطقه یا منبعی دارد. ولی امروزه میزان برداشت ما از منابع و میزان آلودگی شدن آن، بیش از توان اکولوژیکی است که در نهایت موجب آسیب رسیدن به محیط زیست و منطقه ی مورد برداشت می شود.

باید توجه داشت که منابع آبی ما همانند کشی است که اگر زیاد کشیده شود دیگر نمی تواند به حالت عادی و اولیه ی خود برگردد؛ بر اساس مطالعه یی که بوسیله ی سازمان محیط زیست انجام شده است، امروزه به میزان دو برابر از آنچه که ظرفیت اکولوژیک است از منابع برداشت می کنیم که این خود سبب می شود منابع تجدیدپذیر نتوانند ذخیره ی از دست رفته خود را بازیابد.

اگر بخواهیم یک اشاره به منابع آبی تجدید پذیر کشور داشته باشیم متوجه خواهیم شد که ما بیش از حد استاندار از منابع آبی تجدیدپذیر کشور استفاده کرده ایم که بیش از ظرفیت بازسازی طبیعت است. در دنیا بر این اعتقادند استفاده از ۲۰ درصد منابع آبی تجدید پذیر قابل قبول، ولی اگر این میزان استفاده به ۴۰ درصد برسد طبیعت در مرحله ی خطر قرار می گیرد، اما در کشور ما این میزان به ۸۰ درصد می رسد.

یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر بحران آب، خشکسالی های پیاپی در ایران است؛ ما نباید فراموش کنیم که کشور در یک دوره ی زمانی خشکسالی است و ما باید با برنامه ریزی از منابع آب استفاده کنیم.

استفاده ی نادرست و بیش از حد معمول از آب های سطحی از دیگر عوامل تاثیر گذار بر شیوع بحران آب در کشور است؛ زیرا استفاده ی ناصحیح از آب های سطحی و کفایت نکردن آن سبب شده است که ما رو به آب های زیر زمینی بیاوریم که این خود عامل خالی شدن این سفره و شور شدن آب آنها می شود.

• بحران آب چه معضل و مشکلاتی برای جامعه و محیط زیست ایجاد می کند؟

آسیب دیدن محیط زیست یکی از مشکلاتی است که در نتیجه ی کمبود آب به وجود می آید؛ زیرا زمانی که ما نتوانیم حقابه (ترکیب یافته از حق عربی و آب فارسی و به معنای سهم مقرر دِه، مزرعه، باغ، خانه یا کسی از یک منبع آب، مانند رود، چشمه یا قنات است) را به صورت کامل پرداخت کنیم، شاهد خشک شدن آب دریاچه ها و تالاب ها می شود که نمونه ی آن دریاچه ی ارومیه و هامون است که امروزه در بحران بی آبی به سر می برند.

یکی دیگر از مشکلاتی که در نتیجه ی بی آبی دامن گیر کشور می شود بروز ریزگردها است که از خشک شدن رودخانه و تالاب ها به وجود می آید؛ چنان که امروزه ۲۳ استان کشور با پدیده ی ریزگردها دست به گریبانند؛ هر چند که منشا این ریزگرد کشورهای همسایه ی ایران است.

مهاجرت، شیوع بیماری های مختلف، گرد و خاک ناشی از خشک شدن رودخانه و تالاب ها، از بین رفتن منابع عظیم گیاهی و جانوری و … از دیگر معضلاتی است که می تواند در صورت بروز بحران آب، کشور با آنها رو به رو شود.

• با توجه به اینکه کشور در آستانه ی ورود به بحران تمام عیار آب قرار دارد و این بحران می تواند معضلات زیادی برای انسان و محیط زیست ایجاد کند، به نظر شما چه برنامه هایی باید در کشور اجرا شود تا مدیریت صحیح در مصرف آب صورت گیرد؟

بر اساس مطالعات مختلف بین ۸۰ تا ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی، نزدیک هشت درصد آن در بخش صنعت مصرف می شود و تنها ۲ درصد آن به مصرف خانگی می رسد. لذا مدیریت آب در حوزه ی کشاورزی یکی از راهکارهایی است که می تواند از هدر رفتن آب جلوگیری کند؛ هر چند که در سال های گذشته برنامه های قابل تقدیری در این زمینه تدوین شده است ولی هنوز بیشترین مصرف ما در این بخش است.

ما در بخش کشاورزی باید در سه زمینه برنامه ریزی خاص برای کنترل آب داشته باشیم؛ نخستین برنامه این است که شیوه ی کشت خود را اصلاح کنیم یعنی باید محصولاتی تولید کنیم که از نظر میزان استفاده ی آب در سطح پایینی قرار داشته باشند؛ زیرا ما با صادرات محصولاتی که آب فراوان برای آنها مصرف می شود سبب خروج آب از کشور می شویم این در حالی است که ما باید این محصولات را وارد کنیم که این کار در حوزه ی «آب مجازی» تعریف می شود.

وقتی صحبت از آب مجازی می شود یعنی محصولاتی را که دارای بیشترین مصرف آب هستند از خارج وارد کنیم؛ این کار خود دارای دو مزیت است: نخست از هدر رفتن آب جلوگیری می کند و دوم اینکه یارانه یی که به خاطر آب پرداخت می شود در خزانه ی کشور می ماند.

دومین بحث مربوط به مدیریت مصرف آب، مشکل پسماندهای کشاورزی و بسته بندی آنها است؛ امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا با یک نظام ثابت بسته بندی از تلف شدن آب جلوگیری می شود؛ ما نیز باید در این زمینه برنامه ی مدونی برای مدیریت این پسماندها و بسته بندی محصولات ارایه کنیم .

سومین برنامه ی مدیریت آب در بخش کشاورزی، اصلاح روش آبیاری کشور است. زیرا در بسیاری از مناطق ایران هنوز شیوه ی سنتی که سبب هدر رفتن آب است در آبیاری رایج است.

یکی دیگر از راه های مدیرت آب، تمرکز بر روی بخش آب شهری و روستایی است؛ زیرا امروزه آبی که از بسیاری از مناطق دور دست کشور به شهرها انتقال داده می شود، در نظام لوله کشی نامناسب برخی از شهرها مصرف می شود. بنا برگزارش های رسیده از برخی از مناطق شهری تهران ما درصد قابل توجهی هرز آب داریم که از طریق لوله کشی هدر می رود. در کنار این مساله ما از آب موجود شهری درست استفاده نمی کنیم و آب آشامیدنی را برای کارهای مانند ماشین شویی، نظافت، شست و شو و جارو زدن برگ ها در فصل پاییز به کار می بریم.

دادن حقابه طبیعت یکی دیگر از راه های مدیریت آب است و ما باید در این زمینه برنامه و سیاست ویژه یی داشته باشیم؛ زیرا در صورت ندادن حقابه ی طبیعت، طبیعت خود با قهر، آن را از ما خواهد گرفت و به ما ثابت خواهد کرد که در مصرف آب اشتباه کرده ایم.

• خشکسالی و بحران آب پدیده یی است که تنها مختص کشورمان نیست، بلکه بسیاری از کشورهای جهان با آن دست به گریبانند. آیا از تجارب دیگر کشورهای برای مدیریت بحران آب استفاده شده است؟

منطقه ی ما از جمله نواحی خشک و نیمه خشک دنیا است و بیشتر کشورهای ساکن در آن با بحران آب روبرو هستند ولی در بعضی از کشورها برای رویارویی با بحران آب، سد یا سدهایی برداشته شده است تا آب موجود و ذخیره شده در پشت این آب بندها به طبیعت بازگردد و این کار امروزه برای احیای دریاچه ی ارومیه در دست اقدام است.

• با توجه به رشد ایران در زمینه ی صنعت سد سازی در جهان، آیا این شیوه از سد سازی می تواند برای مدیریت بحران آب مناسب باشد؟

بیلان آبی کشور چیز معلومی است که برای همه قابل درک است و بارندگی کشور به صورت مناسب نیست و بیشتر سیل وار است؛ لذا ما در کنار سد سازی برنامه هایی برای پخش آب در سیلاب داریم که باعث می شود علاوه بر کنترل آب، سیلاب را در آبخوان نگه داریم. در نتیجه ی این کار سفره های زیر زمینی نیز سیراب می شوند. پخش سیلاب بر آبخوان یکی از بهترین برنامه هایی است که در صورت اجرای مناسب آن، می توان مدیریت آب را به بهترین نحو انجام داد.

• با توجه به مثال هایی که جنابعالی برای مدیریت آب ذکر کردید چرا تا به امروز در این زمینه اقداماتی جدی و موثر صورت نگرفته است؟

یکی از مشکلات ما نبود مدیریت نظام مند و حاکم بودن مدیریت بخشی است که خود سبب شده است مطالعه ی لازم در زمینه اثرات و عواقب بعضی از طرح هایی اجرا شده در کشور صورت نگیرد.

• چه سیاست هایی برای مدیریت بحران آب در کشور قرار است اجرایی شود؟

اولویت اول حاکمیت، توجه به محیط زیست است. در برنامه هایی که از طرف رهبر معظم انقلاب قرار است ابلاغ شود، بحث های محیط زیست به صورت جامع مورد توجه قرار گرفته است. در این زمینه همچنین برنامه هایی در مجمع تشخیص مصلحت در حال تدوین است و کمیته ی خاص محیط زیست تشکیل شده است.

از سوی دیگر توجه به محیط زیست یکی از برنامه های اصلی «حسن روحانی» رییس جمهوری است که در سه زمینه ی «حفاظت از آنچه که داریم»، «اصلاح ساختار» و «اقتصاد محیط زیست» تدوین شده است که توجه به هر کدام از این برنامه ها می تواند ما را به مدیریت نظام مند مناسبی برساند.

• به عنوان سخن آخر، اگر مطلب خاصی در زمینه ی مصرف بهینه ی آب دارید در خدمت شما هستیم.

مشارکت مردم در مدیریت بحران آب و توجه به خواست آنها یکی از مهمترین زمینه هایی است که می تواند به خوبی فرهنگ درست مصرف کردن را در کشور رواج دهد؛ زیرا در توسعه ی پایدار باید خواست مردم را مورد توجه قرار داد. در کنار توجه به خواست مردم، سیاست گذاران نیز باید برنامه ی ویژه یی برای مدیریت آب ارایه دهند.

ایران اسلامی کشوری است با فرهنگ غنی که از دوران باستان، آب در آن همیشه مورد تکریم قرار گرفته است؛ تا جایی که در این سرزمین، الاهه ی آب و معبد مخصوص آب داشتیم و در تعالیم اسلامی هم توجه به آب به چشم می خورد؛ حتی مهریه ی حضرت زهرا (س) آب بوده است. ولی امروزه ما از این فرهنگ دور افتاده ایم. لازم است رسانه های ما بخصوص رسانه ی ملی با برنامه و تبلیغات که تاثیر گذار باشد در این زمینه فرهنگ سازی لازم را انجام دهد.