گروه‌های «مرجع» و انقلاب
شهروندان – غلامرضا ظریفیان*:
انقلاب اسلامی حاصل یک پویش اجتماعی، سیاسی و فرهنگی صدساله در جامعه ایران است. به بیان دیگر انقلاب، انباشت عظیمی از تجربیات فرهنگی و اجتماعی کوچک و بزرگ در نهضت‌ها و تحولات گذشته بود که از جنگ‌های ایران و روس و اشغال سفارت روسیه در ایران تا فعالیت‌های گسترده سیدجمال‌الدین اسدآبادی و نهایتا نهضت ترکیبی و تلفیقی جامعه‌شناسی نهضت تنباکو را شامل می‌شد.
از سوی دیگر انقلاب توانست مردم روستا و شهر و خصوصا زن‌ها را به اعتراضات اجتماعی وارد کند. به این موارد باید قیام نهضت بزرگ مشروطه که درواقع نهضتی متکثر به لحاظ اجتماعی و سیاسی بود و پیام‌های بسیار مهم تولیدشده به لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و تدوین قانون‌اساسی را افزود که برای نخستین‌بار مفهوم آزادی، عدالتخانه، تفکیک قوا و… را وارد فضای سیاسی کشور کرد.
این نهضت نیز با فرازونشیب‌های متعدد و چالش‌های متفاوت در دوران پهلوی مواجه شده و در نهایت، به نهضت ملی‌شدن نفت منجر شد که بنیان‌های ملی کشور را تقویت کرد. در ادامه، قیام ۱۵خرداد۴۲ توانست با تکیه بر این تجربیات گرانبها و بهره‌گیری از تمرین گونه‌های مختلفی از نهضت‌های اجتماعی البته با فرازوفرودهای دوران ۱۵ساله منجر به پیروزی انقلاب‌اسلامی، آسیب‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی را رصد کرده و حاصل آن به تحول تاریخی سال۵۷ بینجامد.
انقلاب اسلامی به‌عنوان آخرین انقلاب قرن بیستم، از تبار انقلاب‌های پیش از خود است که از انقلاب‌کبیر فرانسه شروع شد و با انقلابات ۱۹۱۷ روسیه و ۱۹۴۸ چین ادامه یافت که حاوی دو پیام اصلی است؛ نخست «آزادی» و دیگری «عدالتخواهی».انقلاب‌اسلامی این دو پیام اصلی را با رویکردی متفاوت دنبال کرد و اگرچه رویکرد «زمینی بود» اما انقلاب‌های پیشین را نفی نکرد اما آن را تعالی بخشید و مضامین آزادی و عدالتخواهانه را علاوه بر زمینه‌های مادی، به حوزه‌های معنوی نیز تعمیم داد چراکه اهداف بلندتری مدنظر انقلابیون بود.
رهبر فقید انقلاب‌اسلامی به‌عنوان رکن اساسی انقلاب، عصاره و تجارب نهضت‌های گذشته را بررسی کرده بود، جهت والاتری به اعتراضات مردم ایران بخشید. ویژگی‌های شخصیتی امام، مطالعات عمیق در تاریخ است. اشاره به شواهد تاریخی و پندواندرزدادن با تکیه به این تجربیات، در جای‌جای سخنرانی‌های ایشان چه قبل و چه پس از انقلاب به‌چشم می‌خورد.
ایشان از عوامل شکست نهضت‌های گذشته بهره گرفت و بر این اساس بر نقش‌آفرینی همه نیروهای سیاسی و اقشار جامعه که معتقد به ایران و اسلام بودند تاکید کرد. امام تلاش کرد انگشت اشاره خود را به سمت همه نیروهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و گروه‌های مردم بگیرد. در راس هرم نهضت، نخبگان دانشگاهی و حوزوی قرار دارند و بیان امام با این اقشار ارتباط وثیقی یافت و نقش اصلی توزیع پیام‌های انقلابی را همین دو قشر فرهیخته برعهده داشتند.
امام به این اکتفا نکرد و در سطوح مختلف از نیروهای سیاسی و اجتماعی گرفته تا معلمان، کارگران، بازاری‌ها، زنان، دانش‌آموزان و روستاییان ارتباط موثر برقرار کرد و آنچه رخ داد حاصل و برآیند همه نهضت‌های گذشته در کنار بهره‌گیری از قوت‌های آن با توجه به نقش‌آفرینی همه نیروهای سیاسی معتقد به ایران و اسلام بود. ایشان عنایات ویژه الهی را نیز در پیروزی انقلاب همواره مدنظر داشت.
درواقع عامل شکست مخالفان انقلاب این بود که نتوانستند گروه‌های مرجع و اقشار و گرایش‌های مختلف جمع‌شده در کنار یکدیگر را متفرق کنند. اینکه نیز هرگونه تلاش برای حذف نیروهای مختلف سیاسی و اجتماعی یا ایجاد تصور در یک گروه که خود را صاحب انقلاب بدانند، مخل تداوم انقلاب است.
به یاد دارم در یکی از انتخابات مهم این موضوع مطرح شد که فقط روحانیون کاندیدا معرفی کنند. امام خطر این اتفاق را بیشتر از خطر دیدگاه عدم دخالت روحانیت در سیاست دانستند. «بازنگری» در رفتارهای حذفی نادرست، سعه‌صدر، شرح صدر و توجه به دیدگاه همه گروه‌های وفادار به ایران و اسلام، «الگوی زیست مسلمانی»، دوری از هر نوع خودرایی و استعمارزدگی و توجه به عدالت با رویکرد توزیع و توازن قدرت و توزیع عادلانه ثروت و ایجاد تامین‌اجتماعی برای همه اقشار جامعه و مهم‌تر از اینها، توزیع عادلانه احترام و کرامت انسانی، این‌روزها بیش از گذشته مورد نیاز است. اینها باید در شکل‌گیری احزاب قوی، سازمان‌های مردم‌نهاد، شکل‌گیری اصناف و اتحادیه‌های قدرتمند و حضور سازمان‌یافته‌تر جامعه تجلی یابد تا توسعه و «اتحاد اجتماعی» موردنظر انقلاب را محقق کند.
*معاون وزارت علوم دولت اصلاحات
شرق
