تاریخ انتشار : دوشنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۲۲:۲۶

شهروندان – مهدی آیینی:
طبق آخرین شاخص عملکرد زیست محیطی، ایران در میان 132 کشور رتبه 114 را به دست آورده، اما در حوزه جنگل، ایران صاحب رتبه اول است.

همان طور که هر کشور برای خودشاخص ها و معیارهای محیط زیستی داشته و با توجه به آنان از سلامت و مدیریت محیط زیست اطلاع پیدا می کند، در جهان هم شاخص های بین المللی تعریف شده و طبق آن عملکرد کشورها مورد بررسی قرار می گیرد. شاخص EPI یا شاخص عملکرد محیط زیست، یکی از شاخص های بین المللی است که هر دو سال یکبار از سوی دانشگاه ییل و کلمبیا در آمریکا منتشر شده و وضع کشور ها در شاخص های گوناگون مورد ارزیابی قرار می گیرد. این بررسی ها از سال ۲۰۰۶ شروع شده و آخرین گزارش آن که سال ۲۰۱۲ منتشر شد، بیانگر این است که کشورمان در جایگاه یکصدو چهاردهم این رتبه بندی قرار دارد.

آمارهای منتشر شده از این حکایت دارد که ایران میان ۱۳۲ کشور جهان با نمره ای برابر با ۷۳ / ۴۲ در جایگاه ۱۱۴ دنیا قرار گرفته است. اگر به گزارش های سال ها قبل رجوع کنیم متوجه می شویم کشورمان در سال ۲۰۱۰ با به دست آوردن امتیاز ۶۰ در مقام ۷۸ و در سال ۲۰۰۸ نیز با نمره ۹/۷۶ در رتبه ۶۷ جهان قرار داشته است.

این در حالی است که سه کشور سوئیس،لاتویا و نروژ در صدر آخرین جدول منتشر شده قرار گرفته و به ترتیب رتبه های اول تا سوم را از آن خود کرده اند. جالب است بدانید عراق، ترکمنستان و ازبکستان هم کشورهایی هستند که به ترتیب نامشان در پایین ترین قسمت این جدول قرار گرفته است. علاوه براین آمریکا هم در این رده بندی جایگاه ۴۹ را به دست آورده است.

در جدیدترین ارزیابی EPI، ۲۲ شاخص زیست محیطی بررسی شد. در این میان، کشورمان در شاخص های انتشار گاز دی اکسید کربن (CO2) وگازهای گلخانه ای، استفاده از آب و حفظ منابع آبی و انتشار ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون عملکرد ضعیفی داشته است.

اهداف توسعه هزاره

زهرا جواهریان، مدیر کل توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست درباره نحوه تعیین شاخص های محیط زیست می گوید: مدتی قبل یعنی درخرداد ۹۱ نشستی در ریودوژانیرو برگزار شد به نام ریو +۲۰٫ در این نشست سندی به نام آینده ای که ما می خواهیم تنظیم شد.

به این ترتیب در این سند شاخص های اهداف توسعه پایدار (SDGs) تدوین شد. در حقیقت اهداف توسعه پایدار باید جایگزین اهداف توسعه هزاره یا MDGs شود.

اهداف توسعه هزاره برای همه کشورها مشخص شده است. به این شکل که در سند آمده است همه کشورها باید تا سال ۲۰۱۵ اقداماتی انجام بدهند. برای نمونه طبق توسعه هزاره همه کشورها باید میزان مرگ و میر کودکان را تا سال ۲۰۱۵ به نصف برسانند یا یکی از آرمان های توسعه هزاره دستیابی به توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست است، علاوه بر این، این سند هشت آرمان و شاخص هایی نیز دارد، شاخص هایی مانند افزایش مناطق تحت حفاظت، آب آشامیدنی سالم و حفظ جنگل ها و کاهش گونه های در معرض خطر انقراض، اما سند اهداف توسعه هزاره آن طور که باید و شاید تاثیرگذار نبوده زیرا خیلی کشورها در آن موفق نبودند به همین دلیل تصمیم به تغییر آن گرفتند، جواهریان اضافه می کند: یکی دیگر از مشکلات این سند دستوری بودنش بود، یعنی به کشور ها گفته بود این کار ها را انجام بدهند، بدون این که مسائل و افراد مختلف جامعه مانند زنان، کودکان و افراد بی سرپرست در نظر گرفته شود.

بنابراین در نشستی که در برزیل برگزار شد، کشورها به این توافق رسیدند که همه اقشار جامعه باید در ساختن آینده خود نقش داشته باشند و در این تصمیم که چگونه آینده ای برای خود می خواهند شریک باشند، طبق این سند گفته می شود نظرات باید از پایین به بالابیاید بعد تصمیم گیری شود. او ادامه می دهد: سند SDGs (اهداف توسعه پایدار) قرار است سال ۲۰۱۵ تصویب و جایگزین اهداف توسعه هزاره شود.

یکی دیگر از دلایل ناکارآمد بودن سند اهداف توسعه هزاره را مشارکت کم کشورها می توان دانست زیرا در تنظیم اهداف این سند ۳۰ کشور نظر داده و نقش داشته اند، اما در سند اهداف توسعه پایدار حدود ۸۸ کشور نظرات خود را مطرح می کنند. جواهریان می افزاید: قرار شده اهداف توسعه پایدار در سطح کشورها از پایین به بالاباشد. در حقیقت به این شکل صدای اقشار مردم شنیده شده و بعد هدف گذاری ها انجام می شود. علاوه براین، خوشبختانه ایران جزو کشورهایی انتخاب شد که تدوین این اهداف در آن صورت می گیرد.

مدیر کل توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست عنوان می کند: نتیجه نظرسنجی هایی که ما به عمل می آوریم برای تصمیم گیری به سازمان ملل ارسال می شود. سازمان حفاظت محیط زیست به کمک نمایندگی سازمان ملل در ایران در هفت نشست با حضور سازمان های مردم نهاد، بخش خصوصی، بخش دولتی و دانشگاهیان گزارشی تدوین کرد به عنوان گزارش ایران که برای نیویورک ارسال شده است.

شاخص هایEPI

بحث دیگری که درباره شاخص ها مطرح می شود این که علاوه براین که معمولاکشورها برای خودشان شاخص های ملی دارند، یکسری شاخص بین المللی هم وجود دارد مانند شاخص EPI یا شاخص عملکرد محیط زیست که هر دوسال یکبار از سوی دانشگاه ییل و کلمبیا در آمریکا منتشر می شود و برای هر کشور ۲۲ شاخص مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به این شاخص ها کشورها از نظر عملکرد محیط زیست مقایسه می شوند.این کار از سال ۲۰۰۶ شروع و آخرین گزارش آن سال ۲۰۱۲ منتشر شده است.

به این ترتیب با توجه به شاخص EPI تاکنون چهار رتبه بندی منتشر شده است که در این رتبه بندی ها رتبه ایران به ترتیب در سال های ۲۰۰۶، ۲۰۰۸ ،۲۰۱۰و ۲۰۱۲ رتبه های ۵۳ ، ۶۷ ، ۷۸ و۱۱۴ بوده است.

این آمار از سیر نزولی کشورمان در این مدت حکایت دارد و جواهریان درخصوص پایین آمدن جایگاه کشورمان در این رتبه بندی چنین توضیح می دهد: بهتر است بدانید مرکزی که گزارش ها را ارائه می کند، می گوید گزارش های هیچ سالی با سال های قبل قابل مقایسه نیست، زیرا تعداد کشورها، شاخص ها و نحوه محاسبه شاخص ها و نوع شاخص در این آمار ها متفاوت است.

مدیرکل توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست ادامه می دهد: وقتی با شاخص های ۲۰۱۲ وضع سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ را بررسی کردند رتبه ایران ۱۱۱ ،۱۱۳و۱۱۴ شد. به همین دلیل می توان گفت وضع ما خیلی تغییر نکرده است.

جواهریان معتقد است چون برخی شاخص ها تغییر کرده و شاخص هایی در نظر گرفته شده است که ایران درآن وضع مناسبی ندارد، جایگاه کشورمان در این رتبه بندی پایین آمده است،

او ادامه می دهد: برای مثال می توان گفت در شاخص های سال ۲۰۰۶ ما مرگ و میر کودکان را داشتیم و امتیاز ما از ۱۰۰ برابر ۹۹ شد، ولی بعد آمدند این شاخص را برداشتند و شاخص دیگری مانند گرد و غبار گذاشتند که متاسفانه ما در این شاخص وضع مناسبی نداریم، برای همین دلیل نسبت به سال های گذشته رتبه پایین تری به دست آوردیم، یعنی این نشانه عملکرد نامناسب نیست.

جواهریان می گوید: قصد توجیه ندارم، اما در بعضی موارد عملکرد ما ضعیف بوده، بنابراین باید آنها را بهبود بخشید. یکی از این موارد وجود گرد و غبار است که رتبه ما را از جایگاه ۷۸ در سال ۲۰۱۰ به ۱۱۴ رسانده، در حالی که منشا گرد و غبار ما نیستیم و این پدیده از سایر کشورها وارد ایران می شود، ولی تمهیدات مناسبی هم در دست تهیه است تا بتوانیم گرد و غبار را مهار کنیم. ما اگر بتوانیم گرد و غبار را مهار کنیم می توانیم وضع کشورمان را در رتبه بندی بهبود ببخشیم.

طبق این رتبه بندی جایگاه کشورهای همسایه نیز دستخوش تغییر شده، برای نمونه ترکیه که سال ۲۰۱۰ رتبه ۷۷ را داشته است اکنون در جایگاه ۱۰۹ قرار دارد و عراق هم با رتبه ۱۳۲ در قعر جدول است.

میان کشورهای آسیایی هم امارات با رتبه ۷۷ بهترین کشور در این منطقه است. اما کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد، دانمارک و فنلاند هم در توسعه پایدار و هم در EPI معمولاجایگاه مناسبی دارند. چین هم اوضاع خوبی ندارد.

جواهریان ادامه می دهد: البته ما در این رتبه بندی ها در برخی شاخص ها وضع خوبی داریم، برای نمونه در بحث جنگل رتبه یک و امتیاز صد گرفته ایم، چون توانسته ایم جنگل را حفظ کنیم نه این که آن را افزایش داده یا به وضع ۲۰ سال پیش برگردیم. در واقع با حفظ جنگل توانسته ایم رتبه خوبی به دست بیاوریم.

شاخص‌ها پنهان می مانند!

با وجود این ما در بیشتر شاخص ها ضعیف عمل کرده ایم و هیچ نهادی مایل به انتشار آنها نبوده و نیست. برای نمونه در زمینه گرد و غبار ما در دنیا رتبه ۱۰۷ را به دست آورده ایم یا درخصوص انتشار گاز CO2 هم در گزارش EPI جایگاه کشورمان در رتبه ۹۶ قرار گرفته است.

جواهریان درباره دلیل تغییر جایگاه کشورمان در چهار دوره ای که رتبه بندی ها مشخص است،می گوید: یکی از دلایل آن تغییر تعداد کشورهاست. برای نمونه سالی بود که شاخص های ۱۶۳ کشور بررسی شد، اما در آخرین دوره ۱۳۲ کشور حاضر بودند. سپس سال ۲۰۰۶ تعداد کشورها به ۱۳۳ و در سال ۲۰۰۸ به ۱۴۹ و در سال ۲۰۱۰ به ۱۶۳ کشور رسید و شاخص هایشان مورد بررسی قرار گرفت. در سال ۲۰۱۲ هم شاخص ها برای ۱۳۲ کشور تعیین شد.

مدیرکل توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست می افزاید: دانشگاه ییل و مرجع جهانی اقتصاد که با همکاری هم این آمار را منتشر می کنند، مدعی هستند هیچ سالی با سال قبل قابل مقایسه نیست فقط در ایران است که ما به شکل نادرستی شاخص های هر سال را با سال قبل مقایسه می کنیم. آنها می گویند شاخص ها و تعداد کشورها تغییر می کند و به همان نسبت نحوه محاسبه شاخص عوض می شود. برای نمونه سوئد یک بار رتبه اش یک بوده یک بار هم ۱۲ شده است و در آخرین گزارش، شاخص های همه کشورها را با سال های قبل مقایسه کردند. جایگاه سوئد در هر یک دوره یک شده است. به همین دلیل خیلی مهم است که شاخص ها چه هستند و چگونه محاسبه می شوند. به این ترتیب می توان گفت این تغییرات صرفا به دلیل عملکرد ضعیف کشورمان نیست. ولی در برخی موارد که ضعیف هستیم باید برنامه ریزی کنیم.

جنگل‌های بلوط، بی صدا خشک می‌شوند

مدیر کل توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست معتقد است توانسته ایم جنگل را حفظ کرده و در این خصوص رتبه خوبی به دست بیاوریم. او در این باره می گوید: در این مدت جنگل افرایش پیدا نکرده و به وضع ۲۰ سال پیش هم برنگشته ایم، اما در سال ۲۰۱۲ رتبه یک و امتیاز صد به ما رسیده است.

اما با وجود این، برخی خبرها خلاف این ماجرا را تداعی می کند. برای نمونه مدتی قبل رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی مازندران به فارس گفت روزانه ۴۰ هکتار از جنگل های مازندران در حال نابودی است و تخریب جنگل ها نگران کننده است.

او تاکید کرد این تخریب ها به وسیله فعالیت دامداران، پروژه های عمرانی، قاچاقچیان و زمین خواران صورت می گیرد و براساس اطلاعات ماهواره ای، روزانه ۴۰ هکتار از جنگل های شمال کشور نابود می شود و نیمی از این رقم معادل ۲۰ هکتار مربوط به مازندران است.

علاوه بر این، برآوردهای غیررسمی هم نشان می دهد بیش از یک میلیون هکتار از رویشگاه های بلوط به پدیده خشکیدگی مبتلاشده است. اما هنوز پهنه بندی و نقشه مربوط به این پدیده تهیه نشده است. علی اوسط منتظری، معاون مناطق مرطوب و نیمه مرطوب سازمان جنگل ها درباره این فاجعه به «جام جم» می گوید: از سال ۸۸ اولین گزارش به سازمان جنگل ها رسید که جنگل های بلوط غرب دچار خشکیدگی شده است. در همان زمان، سازمان جنگل ها گروه های کارشناسی را تشکیل داد که متشکل از موسسات تحقیقاتی، دانشگاه و صاحب نظران بود. این اکیپ به نتیجه رسیدند عامل بیماری قارچی با عنوان بیماری زغالی بلوط و همراه آن مجموعه ای از آفات چوب خوار در این جنگل ها مشاهده شد.

به گفته منتظری بعد از تحقیقات مشخص شد عامل اصلی خشکیدگی درختان بلوط تغییرات اقلیمی و افزایش ریزگردها و سایر استرس های محیطی بوده است.

سال ۸۹ سازمان جنگل ها طرح جامع پیشگیری و مقابله با خشکیدگی درختان بلوط زاگرس را اجرا کرد. در قالب این طرح، سازمان جنگل ها تفاهم نامه ای با سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح داشت. به این ترتیب تصاویر هوایی دقیقی از این مناطق آماده شد.

منتظری ادامه می دهد: با توجه به این تصاویر نقشه ها در دست تهیه است. در بعضی شهرها مانند ایلام، فارس، کرمانشاه و چهار محال بختیاری نقشه ها آماده شده است. پروژه ای هم با همکاری پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری آماده شده که ارزیابی و پایش پدیده خشکیدگی با استفاده از تصاویر ماهواره ای را شامل می شود و از امسال شروع شده است. البته در قالب طرح اول عملیات بازسازی جنگل با استفاده از نهال های گونه های مقاوم بلوط هم اجرا شد.

منتظری می گوید: یکسری عملیات پرورش جنگل هم انجام شده و درختان خشک هم که منبع بیماری بودند قطع و معدوم شدند. او ادامه می دهد: تنها نگرانی ما بحث اعتباری این طرح است که اگر بتوانیم ردیف اعتباری مستقلی بگیریم می توانیم شاهد موفقیت های بیشتری باشیم.

به گفته منتظری آنها با فائو هم مکاتبه کرده اند تا از تجارب بین المللی در این زمینه استفاده کنند، زیرا این پدیده سابقه ۱۱۰ ساله در دنیا دارد ودر کشورهای حاشیه مدیترانه هم دیده شده است.

منبع: جام جم