تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۵ آبان ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۰:۰۲

شهروندان:
6 ام نوامبر هر سال، روز جهانی پیش‎گیری از تخریب محیط زیست در جنگ و کشمکش‎های نظامی گرامی داشته می شود. با این حال جنگ هنوز در جای جای جهان محیط زیست و سلامت را هدف قرار می دهد.

هر ساله، ۶ ام ماه نوامبر همزمان با روز جهانی پیش‎گیری از تخریب محیط زیست در جنگ و کشمکش‎های نظامی بر لزوم حفاظت از محیط زیست در زمان جنگ تاکید می شود. با این وجود بررسی آمارهای تاثیر جنگ بر محیط زیست نشان می دهد که جنگ ها کماکان از محیط زیست قربانی می گیرند.

به گزارش CHN به طور کلی، اثرات جنگ بر محیط زیست به چهار مورد گسترده تقسیم می شود: تخریب زیستگاه ها، آوارگی و پناهندگی انسانها، از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری و تخریب زیرساخت های شهری.

بر اساس مطالعات انجام شده از سوی سازمان ملل متحد، در ۶۰ سال گذشته دست کم ۴۰ درصد منازعات داخلی و مرزی در جهان، برسر دستیابی به منابع و ذخایر طبیعی رخ داده است. این که این منازعه ها چه تاثیری بر محیط زیست و در نهایت سلامت مردم درگیر، در روزهای جنگ و حتی سال ها پس از آن دارد، هیچ گاه منتشر نمی شود. این در حالی است که مشاهده ها نشان می دهد شهروندان مناطق جنگی، سال ها پس از پایان جنگ بابت عوارض ناشی از تاثیر جنگ بر محیط زیست، هزینه می دهند.

تنگی نفس پس از ۲۰ سال

جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ به پایان رسید. صدام حسین در سال ۲۰۰۶ ، اعدام شد. حالا اما در سال ۲۰۱۳ میلادی، شهروندان ایرانی هنوز بابت تصمیمی که روزی برای پیروزی در جنگ گرفته شد، تاوان می دهند. جدا از تمامی دلایل کوچک و بزرگی که به بروز گرد و می انجامد، خشک کردن تالاب بزرگ هورالعظیم از مهم ترین دلایل تولید گرد و غبار در منطقه بوده است. گفته می شود هورالعظیم به دستور صدام حسین خشک شد تا راه نفوذ نیروهای ایرانی از این تالاب به خاک عراق بسته شود. حالا بیست سال پس از پذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ و بیش از هفت سال از کشته شدن صدام حسین، بستر این تالاب به یکی از مهم ترین کانون های تولید گرد و غبار در منطقه خاورمیانه تبدیل شده است.

همین چند روز پیش از خوزستان خبر رسید که چند هزار نفر از مردم شهر اهواز بابت باران اسیدی راهی بیمارستان شده اند. یکی از مهم ترین دلایل عنوان شده در ایجاد باران اسیدی، ریزگردهای باقیمانده در جو این شهر بوده است. این جدا از مواردی است که به طور معمول مردم مناطقی که در معرض گرد و غبار قرار دارند، بابت عوارض ریزگردها بیمار می شوند. این در حالی است که هنوز فرضیه آلوده بودن ریزگردها به مواد رادیو اکتیو رد نشده است.

مزارع مین

جدا از گرد و غبار، در جنگ هشت ساله ایران و عراق، بیش از ۲۰ میلیون انواع مین و مواد منفجره در مساحتی حدود ۴۲ هزار کیلومتر مربع در اراضی پنج استان آذربایجان غربی، کردستان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان پراکنده شد. این مزارع مین هنوز در این مناطق قربانی می گیرند.

سازمان ملل سالانه ۱۹ میلیون دلار به عراق در زمینه مین‌زدایی کمک مالی کرده و کشورهای دیگر نیز سالی حدود ۴۰ میلیون دلار به این کشور برای مین‌زدایی کمک می‌کنند اما ایران با آنکه از لحاظ آلودگی به مین و مواد منفجره در میان آلوده‌ترین کشورها قرار دارد، به نظر می رسد از این کمک‌ها بهره‌ای نبرده است.

بیانیه هایی بی نتیجه

جمهوری اسلامی ایران از امضا کنندگان بیانیه ریو است. این بیانیه در ژوئن سال ۱۹۹۲ در پایتخت برزیل منتشر شد، کمی بعد از آغاز تجاوز مسلحانه عراق به ایران. اصول ۲۴ و ۲۵ آن‌ به صراحت به نقش ویرانگر جنگ در محیط زیست و نقش مثبت صلح بر توسعه پایدار اشاره می کند. در اصل ۲۴ آمده است: «جنگ‌ ذاتا نابود کنندة‌ توسعه‌ پایدار است‌. لذا، دولت‌ها باید در زمان‌ تضادهای‌ مسلحانه‌ به‌ قوانین‌ بین‌المللی‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ از محیط‌ زیست‌ احترام‌ گذاشته‌ و پس‌ از خاتمة‌ جنگ‌ در صورت‌ لزوم‌ در توسعة‌ بیشتر مشارکت‌ کنند.» به علاوه اصل‌ ۲۵ می گوید: «صلح‌، توسعه‌ و حفاظت‌ از محیط‌ زیست‌ وابسته‌ به‌ یکدیگر و غیرقابل‌ تفکیک‌ می‌باشند.»

با وجودی که کشورهای زیادی بیانیه ریو را امضا کرده اند اما بررسی ها حاکی از آن است که جنگ کماکان بیشترین تاثیر را بر محیط زیست می گذارد.

تخریب عامدانه اکو

بر اساس آن چه موسسه صلح و محیط زیست منتشر کرده است، خسارات زیست محیطی‌ ناشی‌ از جنگ و خشونت و نیز فروپاشی نهاد‌های ذی ربط بعد از جنگ، امروزه بهداشت، معیشت و امنیت نوع بشر را در اغلب کشور‌ها مورد تهدید قرار می دهد. در عراق، خشک شدن نیزار‌ها و هورهای جنوب عراق در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ نمونه ای از هدف قرار دادن عامدانه اکو سیستم برای دست یابی‌ به اهداف سیاسی و نظامی دولت صدام حسین بوده است. این اتفاق در حالی که اثرات مستقیم و فوری بسیار گسترده ای بر زندگی‌ مردم عراق داشته، دارای آثار درازمدتی نیز مانند آلودگی هوا و آکندگی هوای منطقه و حتی بسیاری از شهرهای ایران از ریزگرد‌های معلق بوده است.

به گزارش این موسسه، بررسی ها نشان می دهد دست کم ۱۰۰ منطقه در عراق با اورانیوم ضعیف شده و اثرات سلاح‌های رادیواکتیو انگلیسی‌ و آمریکایی در طول دو جنگ خلیج فارس، آلوده شده اند. گزارش های مشابهی‌ نیز در مورد بوسنی و هرزه گوین و کوزوو وجود دارد. برخی‌ ناظران معتقدند سلاح‌های مشابه در جنگ اخیر لیبی‌ نیز به کار رفته است. هر چند برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (یونپ) و سازمان بهداشت جهانی‌ گزارش های ارزشمندی در این باره ارائه کرده اند، ولی‌ مطالعات بیشتر و نیز پروژه‌های پاکسازی برای این مناطق هنوز عملی‌ نشده اند.

خلیج فارس، غزه، افغانستان

از زمانی‌ که تخریب بیش از ۶۰۰ چاه نفتی‌ در کویت در پایان جنگ اول خلیج فارس سبب آلودگی های وسیع شد، محیط زیست شکننده این منطقه بخش زیادی از تنوع زیستی‌ و ظرفیت تولیدی خود را از دست داده است. دهه ها جنگ خانمانسوز در نوار غزه نیز منابع آب های زیر زمینی‌ بیش از یک و نیم میلیون فلسطینی را که برای آشامیدن و کشاورزی به آنها وابسته اند به شدت آلوده کرده است. افغانستان نیز پس از سال ها جنگ و ستیز داخلی‌ از بحران‌های محیط زیستی‌ مشابهی‌ رنج می برد. شرایطی که در انتظار سوریه نیز هست.

آوارگی

یکی‌ از اثرات معمولی‌ و مخرب درگیری های داخلی‌، آوارگی انبوه مردمانی است که از خشونت و عدم امنیت فرار می کنند. به گزارش موسسه صلح و محیط زیست، جا به جایی جمعیت در چنین حد و اندازه ای نه تنها سبب رنج و عذاب مردم و اختلال در فعالیت‌های اقتصادی شده، بلکه موجب خسارات شدید به محیط زیست به ویژه در مناطق خشک و لم یزرع یا مناطقی که از لحاظ زیست محیطی در درجه پستی قرار دارند، می شود. آوارگی بیش از ۲ میلیون نفر در دارفور در سال ۲۰۰۳، موجب بیابان زایی شدید، تنزل کیفیت خاک و بهره برداری بیش از حد از منابع آب های زیر زمینی‌ اطراف اردو‌گاههای پناهجویان شد.