تشکیل زنجیره ملی مصرف بهینه آب
شهروندان:
مصرف بهینه و کاهش هزینه‌هایی که صرف آب مصرفی شهروندان می‌شود نه تنها در هزینه‌های خانوارها نقش دارد بلکه باعث رشد و ارتقای اقتصاد ملی کشور می‌شود و همین هزینه‌ها در چرخه اقتصاد میان خانواده و جامعه به خدمات و امکانات بهتری اختصاص پیدا می‌کند.
عمده‌ترین چالشی که باعث افزایش هزینه‌های منابع آب می‌شود در بخش کشاورزی است و اگر مشکلات در این بخش رفع شود میزان آب شرب مصرفی خانوارها با بحران مواجه نمی‌شود.
با دکتر محمد رضا میرزایی‌نژاد استاد اقتصاد دانشگاه و عضو هیأت علمی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم تا مشکلات فنی را که در بخش کشاورزی، و آب شرب وجود دارد بررسی کنیم و با ارائه راهکارهای ساده به خانواده‌ها، این مایع حیات بخش را حفظ و نگهداری کنیم.
- عمده‌ترین مشکلی که در حال حاضر در منابع آب با آن رو به‌رو هستیم، چیست؟
بخشی که مربوط به مصرف خانوارها است در بحث آب شرب گنجانده می‌شود و در کشور در حال حاضر با مشکلاتی رو به رو هستیم. نخستین مقوله‌ای که باید در این زمینه به آن پرداخته شود منابع آب است. این منابع به صورت منابعی با بارش‌های جوی و منابع زیرزمینی وجود دارد که میزان آب‌های مصرفی را در بلندمدت تولید می‌کند. با توجه به این‌که بحران آب نه تنها یک بحران ملی به شمار می‌رود، بلکه در همه جوامع به عنوان یک بحران بین‌المللی مطرح است و در دهه‌های گذشته اغلب جنگ‌ها بر سر آب صورت گرفته است. از این رو به طور کلی آب به عنوان یک بحران جدی مورد توجه بوده است.
در قرن ۲۰ جمعیت زمین نسبت به گذشته حدوداً سه برابر شده است و به خاطر بهبود وضعیت زندگی مصرف آب بالاتر رفته و تقریباً به ۶برابر افزایش یافته است که این موضوع باعث شده برخی کشورها که در دهه‌های قبل هیچ مشکلی در این زمینه نداشته‌اند جزء مناطق بحرانی به حساب آیند و به تدریج با مشکل کمبود سرانه آب رو به رو شوند که خاورمیانه در رأس این اتفاق قرار دارد و شمال آفریقا و شبه قاره هند با این بحران بشدت رو به رو هستند.
- بحث آب شرب در کشور ما با چه معضلاتی رو به رو است؟
بحث آب شرب مهم‌ترین مسأله است اما در کشور با مشکلات دیگری رو به رو هستیم. در حال حاضر حدود ۵ درصد منابع آب صرف آب شرب می‌شود و عمده‌ترین مشکل منابع آب در بخش کشاورزی است که بیش از ۷۵ درصد مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد.
اعتقاد بر این است که اگر چه صرفه جویی و مصرف بهینه باید در بخش آب شرب انجام گیرد اما بهتر این است که برای کل مصرف آب فکری اساسی وجود داشته باشد زیرا آب مایع حیاتی است و عمده‌ترین مشکل به بخش کشاورزی مربوط می‌شود. از این رو باید تلاش بیشتری در بخش کشاورزی صورت گیرد.
- چرا آب شرب اهمیت پیدا می‌کند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت چون در منابع آب شرب بحث انتقال و تصفیه وجود دارد در بخش شهری باید اصلاحاتی صورت گیرد. هنگامی که آب تصفیه می‌شود و به لوله کشی شهر انتقال داده می‌شود به خاطر فرسودگی شبکه آب شهری ممکن است در برخی مناطق لوله‌ها دچار ترکیدگی شوند یا نشتی پیدا کنند از این رو باید در خصوص شبکه‌های انتقال آب اصلاحاتی انجام شود. اگر میزان مصرف خانوار کاهش پیدا کند مردم با مشکلاتی از قبیل قطع آب مواجه نخواهند داشت. باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کرد و این فرهنگ‌سازی از پایگاهی به نام خانواده شروع می‌شود.
- خانواده در این زمینه چه آموزش‌هایی را باید به کودکان دهد و چه نقشی در مصرف بهینه دارد؟
خانواده‌ها باید به فرزندان خود یاد دهند که آب مایع حیات است و در این زمینه سفارشات دینی هم شده است. در یک خانواده پدر و مادر مسئول هستند که توضیحاتی در خصوص قطع شدن آب و مختل شدن زندگی به فرزندان بدهند. به طور مثال آنها می‌توانند برخی روزها نیم ساعت فلکه اصلی آب منزل را قطع کنند تا کودکان شاهد این باشند که زندگی با چه مخاطراتی رو به رو می‌شود.
کودکان یاد می‌گیرند که وجود آب نسبت به منابع دیگر مانند انرژی برق و گاز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است زیرا برای مدت کوتاهی بدون این منابع می‌توان زندگی کرد اما بدون آب هیچ فردی نمی‌تواند یک زندگی عادی داشته باشد و ابتدایی‌ترین نیازها را نمی‌توان برطرف ساخت. یکی دیگر از روش‌های صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب در خانواده‌ها این است که به کودکان خود بیاموزند مهم نیست که برای آب پول می‌دهیم و هزینه می‌کنیم، مهم این است که برای انتقال آب به خانه‌ها چقدر هزینه صرف می‌شود و زندگی روزمره مان به آب وابسته است.
برای نظافت‌هایی مانند مسواک زدن و حمام کردن باید خانواده‌ها روش‌هایی را به کار گیرند تا کاهنده مصرف باشد به طور مثال باید زمان استحمام را کمتر کنند. اگر خانواده‌ها ۵ دقیقه‌ای حمام کنند چند صد لیتر آب صرفه‌جویی می‌شود و ماهانه مصرف آب ۴هزار لیتر کاهش پیدا می‌کند. آبیاری درختان در خانه‌های حیاط‌دار باید موعد مشخصی داشته باشد و در ساعات گرم روز که تبخیر آب بالا است نباید درختان را آبیاری کرد. اگر سهم هزینه‌ای آب کاهش پیدا کند، هزینه ماهانه خانواده نیز کاهش پیدا می‌کند.
- با تفکیک کنتور آب ساختمان‌ها چقدر میزان مصرف مشترکان کاهش پیدا می‌کند؟
هزینه آب به شکلی است که مشترکانی که الگوی مصرف را رعایت می‌کنند مسلماً هزینه کمتری پرداخت می‌کنند و مشترکان پرمصرف وقتی از حد مجاز مصرف‌شان می‌گذرد هزینه‌هایشان دو برابر محاسبه می‌شود.
خوشبختانه در ساختمان‌های نوساز کنتور آب هر واحد جداسازی شده و با اعمال این روش مشکلات مصرف آب کاهش پیدا کرده است اما همچنان در ساختمان‌هایی که کنتور آب جداسازی نشده است هزینه آب طبق سرانه متر مربع پرداخت می‌شود که هنوز درگیر مشکلاتی هستند. از این رو دولت باید سیاستگذاری‌هایی را اعمال کند تا خانوارهای پر مصرف بدانند همان طور که نباید یک قطره بنزین را هدر دهند نباید حتی یک قطره آب شرب را هم هدر داد زیرا برای تهیه آب شرب سرمایه‌گذاری‌های کلانی صورت می‌گیرد.
- در لایحه بودجه سال ۹۳ چقدر اعتبار به منابع آب اختصاص داده شده است؟
منابع آب در زیر فصل امور اقتصادی بودجه کشور قرار می‌گیرد و این منابع در اعتبار سرمایه‌گذاری در لایحه بودجه سال ۹۳ بیش از ۴۱ هزار میلیارد ریال اعتبار را صرف منابع آب کرده است و در بخش کشاورزی منابع طبیعی بیش از ۱۱ هزار میلیارد ریال اعتبار را به خود اختصاص داده است، همچنین بخش عظیمی از این سرمایه‌ها صرف انتقال آبرسانی به شهرها وایجاد سد برای مصارف شهری و کشاورزی شده است.
- خانواده‌های ایرانی چند برابر کشورهای دیگر آب مصرف می‌کنند؟
میزان مصرف آب خانوارهای ایرانی دو و نیم برابر مصرف سرانه جهانی است و در بخش مصرف آب شرب درصد پایینی صرفه‌جویی صورت می‌گیرد که علت این مسأله مراعات نکردن خانوارها است. در برخی کشورها خانه‌ها لوله کشی‌های متفاوتی دارند و مصرف آب شرب و آب برای استحمام و نظافت متفاوت است.
- ساختارهای لوله کشی در کشور با چه مشکلاتی رو به رو است؟
در کشور ما ساختارهای لوله کشی اصولی و درست نیست و انشعابات نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و کانون انتقال آب و لوله‌ها در بخش آب شرب چون قدیمی و فرسوده هستند استهلاک بالایی پیدا کرده و نیاز به بازبینی دارد. همچنین در بخش‌های کشاورزی نیز باید انتقال آب با لوله کشی صورت گیرد و با به کار بردن لوله‌های سیمانی پرتی آب به حداقل می‌رسد. اما هنگامی که بحث مصرف بهینه آب می‌شود بیشتر در مصرف شهری فرهنگ‌سازی صورت می‌گیرد زیرا امنیت شهر را رقم می‌زند در حالی که مشکل عمده آب به‌دلیل مصرف بالای کشاورزی است و اگر مشکلات این بخش کمتر شود مازاد آب را برای مصرف شهری خانوارها می‌توان تصفیه کرد.
کل منابع دولت برای تأمین سرمایه‌گذاری‌های لازم برای دسترسی به رشد اقتصادی محدود است. مسلماً هر بخشی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های لازم است و وقتی منبع هزینه‌ای را به یک بخش اختصاص می‌دهند بخش‌های دیگر نیز از این منبع مالی محروم می‌ماند. از این رو اگر تعداد تصفیه خانه‌ها بیشتر باشد و بتوانیم آب بیشتری را انتقال دهیم هزینه‌های زیادتری را باید متحمل شد و منبع مالی باقی مانده صرف بهداشت، درمان و آموزش خانواده‌ها می‌شود.
- در بخش کشاورزی باید چه تمهیداتی صورت گیرد تا میزان مصرف آب کاهش پیدا کند؟
در بخش کشاورزی باید بهره‌وری را بالا ببریم و اصلاح الگوی کشت محصولات داشته باشیم. در حالی که هنوز در این زمینه هدر رفت آب داریم و این میزان بسیار بالا است. یکی از راهکارهای اصولی در این بخش این است که باید در جست‌و‌جوی منابع آب جایگزین باشیم مانند تصفیه پساب‌ها و تولید آب شیرین کن‌ها، البته این راهکار‌ها نیز هزینه بر است اما به هر حال باید به طور جدی مصرف کل منابع آب را کاهش دهیم. با تغییر در روش‌های کشاورزی تا حدودی می‌توان این امر را اجرا کرد.
در کشاورزی بهتر است روش‌های آبیاری قطره‌ای صورت گیرد و مسیرهای انتقال آب را اصلاح کنیم تا تلفات و تبخیر آب کاهش پیدا کند. اگر آب‌های مصرف شده در شبکه فاضلاب آلودگی خاصی نداشته باشد تصفیه می‌شوند و برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این رو آب در تمام محصولات کشاورزی و طرح‌های صنعتی نقش اساسی دارد.
- با کاهش هزینه‌های آب مصرفی چه کمکی به اقتصاد ملی می‌شود؟
هر قدر که خانوارها در مصرف منطقی‌تر و بهینه‌تر رفتار کنند به اقتصاد ملی کمک می‌شود و اینها صرف سرمایه‌ها و منابع دیگری می‌شود که خانوارها از آنها بهره‌مند می‌شوند. از این رو به کمک و همکاری مردم نیاز است و چنانچه سرمایه‌گذاری مناسب در این راه صرف شود امکانات و خدمات بیشتری به مردم داده می‌شود.
مهدیه شایگان
ایران
