راهکارهایی برای ماندگار شدن یک حرکت ارزشمند
شهروندان – سعید سعیدی:
15 آذرماه سال 1391 را که به خاطر دارید، همان روزی که مدرسه روستای شین‌آباد در آتش بخاری نفت‌سوز که نه، در آتش غفلت از ایمنی مدارس سوخت و پروانه‌های جوانی که محصل آن روز مدرسه بودند، سوختند و دل میلیون‌ها نفر از شهروندان ایران هم از سوختن‌شان آتش گرفت.
عکس: شهروندان / میلاد بهشتی
یک سال گذشت و خیلی‌ها از این درد جان‌سوز گفتند و نوشتند و در این میان موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان طرحی ماندگار را ارایه کرد، به عنوان مسابقه «طراحی آتش جان» تا ایمنی از مدارس در برابر آتش، هرچه بیشتر دغدغه همگان شود و این روزها، روز داوری است، داوری آثار زیبایی که برای حضور در این مسابقه از جان و اندیشه شما شهروندان خوب نشات گرفته‌اند.
در بعداز ظهر یک روز نیمه‌تعطیل جمعی از متخصصان گردهم آمده‌اند تا بر اساس قراری از پیش تعیین شده، نخستین جلسه هیات داوران مسابقه «طراحی آتش جان» را برگزار کنند.
از این جمع برخی متخصص معمار هستند و آماده برای بررسی فنی و تخصصی طرح‌هایی که در یک صفحه ارایه شده‌اند. «صنم کلانتری» آرشیتکت، «زهرا آخوندی» معمار، مهندس «هاشمی» معمار و «ایرج کلانتری» معمار. برخی نیز قرار است طرح‌ها را از زاویه‌ای دیگر ببینند مانند «احسان شریعتی» مدرس فلسفه و پژوهشگر و «شادمهر راستین» سینماگر، فیلمنامه‌نویس، معمار و منتقد و «نادر قشقایی» مجسمه‌ساز که آمده‌اند نگاه تخصصی‌شان را از زاویه اندیشه و هنر به‌کار بگیرند و درباره آثار نظر بدهند.
دو جوان متخصص هم در این جمع حضور دارند و اتفاقا بار اصلی کارهای پیش از جلسه و ادامه آن بر دوش آنان قرار داشته و دارد، یکی هادی آخوندی و دیگری احسان پشت‌مشهدی که هم در مبحث معماری متبحرند و هم بحث‌های فنی و تخصصی چنین مسابقه‌ای را هدایت می‌کنند.
دکتر آخوندی نیز به عنوان مدیر موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان میزبان این جلسه بود. فردی که از ابتدای وقوع حادثه دردناک مدرسه شین‌آباد در این باره نوشت، اندیشید و دیگران را نیز به نگارش و تفکر در این باره تشویق کرد. حالا این جمع قرار است نخستین نظراتشان را درباره چگونگی انجام داوری آثار ارایه شده بدهند و راهکارهای ماندگار شدن این حرکت ارزشمند را تبیین کنند.
دکتر آخوندی در ابتدای نشست درباره پیشینه تهیه چنین طرحی سخن می‌گوید و این‌که باید کار شود تا مقاوم‌سازی مدارس در برابر انواع حادثه‌ها به ویژه آتش و آتش‌سوزی نظیر آنچه در شین‌آباد رخ داد، دغدغه همگان شود، حرکتی در پیکره اجتماع رخ دهد و اولیای مدارس و اولیای دانش آموزان نسبت به این موضوع حساس شوند.
او می گوید: «در این راستا، برگزاری مسابقه “طراحی آتش جان” مطرح شد تا هم بستری برای مشارکت اجتماعی در این باره ایجاد شود و هم این‌که پس از تجلیل از برترین‌های این مسابقه، بنای یادبودی ساخته شود چون این حادثه فقط در شین‌آباد رخ نداده و پیش از آن در استان‌هایی از جمله چهارمحال و بختیاری، گیلان و.. نیز متاسفانه شاهد آن بوده ایم.»
دکتر آخوندی همچنین از تهیه شدن یک دستورالعمل بسیار ساده و کاربردی فنی خبر می‌دهد تا افراد حاضر در انجمن اولیا و مربیان بتوانند بر اساس آن تشخیص دهند مدرسه‌ای که قرار است فرزندانشان در آن تحصیل کنند، تا چه اندازه مفاهیم و مبانی ایمنی در برابر آتش را داراست. نام این دستورالعمل به طور دقیق «دستورالعمل ارزیابی ایمنی مدارس در برابر آتش» است.
به گفته مدیر موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان، این دستورالعمل در عین فنی بودن، بسیار ساده تهیه شده است تا اولیایی که هیچ تخصصی هم درباره مسایل حوزه معماری ندارند، بتوانند به فهم اولیه‌ای درباره میزان ایمنی مدارس دربرابر آتش دست یابند. وی از با شدن درهای کلاس درس یک مدرسه رو به خارج از کلاس یا نصب حفاظ پنجره‌ها روی خود پنجره به‌جای روی چارچوب پنجره سخن می‌گوید، عامل ساده‌ای که اگر رعایت می‌شد، شاید بسیاری از قربانیان حادثه شین‌آباد زنده و مصون می‌ماندند!
دکتر آخوندی سپس به موضوع تفکر اولیه برای راه‌اندازی مسابقه «طراحی آتش جان»، اعلام فراخوان آن در برخی از رسانه‌ها، اندیشه برای تجلیل از آثار برتر ساخت بنای یادبود و عرضه آثار برگزیده در یک نمایشگاه عمومی اشاره می‌کند و از تلاش‌های انجام شده و ادامه‌دار برای درگیر کردن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش سخن می‌گوید.
وی با توجه به بانی بودن موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان برای برپایی چنین مسابقه‌ای، به اختصار درباره روند شکل‌گیری این موسسه و اهدافش، مطالبی را بیان می‌کند و ایجاد گفت‌وگوهای درون حرفه‌ای و میان‌حرفه‌ای در بین صنوف و حرفه‌های مختلف کشورمان را از جمله اهداف مهم این موسسه می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه جامعه امروز ما خیلی از هم گسیخته است و گفت‌وگوهای درون حرفه‌ای فقط به شکل متمرکز منافع صنفی را دنبال می‌کند و از برقراری ارتباط موثرمان حرفه‌ای و دنبال کردن منافع ملی بازمی‌ماند. همچنین در ایران تقریبا گفت‌وگوی میان‌حرفه‌ای نداریم و موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان در این اندیشه است تا با مطرح کردن مفهوم شهروندی حرفه‌ها را به هم پیوند دهد، چون افراد جامعه ابتدا یک شهروند هستند و بعد عضو یک حرفه یا صنف به شمار می‌آیند. آنان نسبت به پیرامون خودشان مسوولیت دارند و باید نسبت به استیفای حقوق خودشان و سایر شهروندان اقدام کنند. کسی که خودش را شهروند نداند، نمی‌توان از او انتظار داشت اخلاق را در جامعه رعایت کند.»
آثار رسیده به دبیرخانه مسابقه طراحی آتش جان
مدیر موسسه اخلاق و اندیشه شهروندی ایرانیان در ادامه از رایزنی‌های انجام شده با صاحبان ایده و اندیشه برای ایجاد چنین موسسه‌ای و روند ثبت رسمی و آغاز به‌کار آن سخن می‌گوید و این‌که همچنان پشتیبان این موسسه و اهدافش است و مسایل کاری حوزه وزارت راه و شهرسازی هم مانع از انجام چنین کاری نخواهد شد.
سپس نوبت به طرح موضوع مسابقه و بررسی کارشناسانه آن می‌رسد، جایی که مهندس هادی آخوندی اصول ارایه آثار را بیان می‌کند و از تعیین کردن مکان ایجاد بنای یادبود حادثه شین‌آباد در کنار دریاچه چیتگر تهران خبر می‌دهد و این‌که ۲۵۰ نفر برای حضور در مسابقه «طراحی آتش جان» ثبت‌نام کردند و در نهایت، ۴۷ اثر به دست برگزارکنندگان رسید. وی سپس آثار را فریم به فریم برای حاضران به نمایش گذاشت.
پس از به نمایش درآمدن آثار، مهندس «ایرج کلانتری» پیشنهاد می‌دهد به‌جای انتخاب یک تا سه اثر برتر، مجموعه‌ای از ۱۰ تا ۲۰ اثر برگزیده انتخاب شود و سپس آثار برگزیده، بر اساس معیار‌هایی، درجه‌بندی شوند. وی می‌گوید:«حق این است که از جامعه‌ای که داوطلبانه این آثار را ارسال کرده است، قدردانی شود.»
این ایده از سوی بسیاری از حاضران تایید می‌شود و حتی پیشنهاد داده می‌شود که این آثار در قالب یک نمایشگاه ارایه شوند و با انجام فعالیت‌های رسانه‌ای، سایر اقشار هم در این مسابقه سرکت کنند.
«شادمهر راستین» سینماگر، فیلمنامه‌نویس، معمار و منتقد هنری می‌گوید: «این کار، یک اتفاق دلی و جانی است که از وقوع یک حرکت شهروندی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که دل برخی از افراد جامعه برای برخی دیگر تپیده است. نهادهای اجتماعی باید حول یک نقطه جمع شوند و این، همان نقطه است. به نظر من، انتخاب برگزیدگان نهایی را می‌توان در اختیار بازدیدکنندگان نمایشگاه مذکور، کودکان و هیات داوران گذاشت.»
«احسان شریعتی» مدرس فلسفه و پژوهشگر با مطرح کردن این سوال که «آیا در کنار برگزاری چنین مسابقه‌ای، گزارشی از وضع موجود مدارس از نظر ایمنی در برابر آتش وجود دادرد یا خیر؟» می‌گوید:«می‌خواهم بدانم مطالب ارایه شده تا چه اندازه ضمانت اجرایی دارد و مانند سایر همایش‌ها نشود که داده‌هایش اجرا نمی‌شود. در مجموع می‌خواهم بدانم برای این‌که برگزاری این مسابقه یک اقدام سمبلیک و هنری نشود، چه فکری شده است.»
دکتر آخوندی در پاسخ به این پرسش بار دیگر درباره تهیه «دستورالعمل ارزیابی ایمنی مدارس در برابر آتش» و ضرورت درگیر کردن هرچه بیشتر جامعه با این موضوع سخن می‌گوید و خبر می‌دهد که پیشنهادی به ریاست جمهوری ارایه شده است تا در تقویم ملی کشورمان یک روز به عنوان روز ایمنی مدارس در برابر آتش نامگذاری شود که این پیشنهاد اکنون در شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد (اینجا) و انشاءالله تایید می‌شود و خوشبختانه عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای اسلامی (اینجا) هم به این موضوع واکنش مثبت نشان داده‌اند.
آثار رسیده به دبیرخانه مسابقه طراحی آتش جان
هادی آخوندی که او نیز تسلط زیادی روی موضوع دارد، از اعلام آمادگی چندین شرکت بازرسی ایمنی مدارس خبر می‌دهد که حاضرند بر اساس چک‌لیست‌های ارایه شده، به صورت رایگان ایمنی مدارس در برابر آتش را بررسی کنند تا مردم، نهادها و مسوولان را از این آمار هم آگاه سازند.
رئیس موسسه اخلاق نیز با بیان این که قرار شده هفتم بهمن ماه نتیجه اولیه ارزیابی هیات داوران اعلام شود، می‌گوید:«راهکارهای متعددی مانند آنچه در جلسه امروز مطرح شد را می‌توان در دستور کار قرار داد، مانند تجلیل از گروهی از برترین‌ها به‌جای یک تا سه طرح برگزیده، برپایی نمایشگاهی از آثار ارایه شده که امکان برگزاری آن را در غیر از تهران هم می‌توان فراهم کرد، ساخت یک طرح به صورت نمادین با نظر هیات داوری و تغییراتی که ممکن است انجام آن‌ها ضروری باشد.»
مهندس کلانتری هم می‌گوید: «به نظر من یک نوع تعادل بین لااقل پنج طرح نخست برقرار است و انتخاب یک طرح، به این معناست که تشویق مورد نظر انجام نشده است.»
پشت‌مشهدی نیز اظهار می‌کند: «از ابتدا هم قرار بود سه تا پنج طرح انتخاب شوند. در ادامه نیز این امکان وجود دارد که مثلا آثار برگزیده را روی وب‌سایت شهروندان قرار دهیم و در نمایشگاهی عمومی هم ارایه کنیم و نظراتی غیر از نظرات هیات داوران را هم در نظر بگیریم.»
در این میان حتی پیشنهاد داده می‌شود که علاوه بر راهکارهای ارایه شده برای انتخاب برترین های مسابقه، این آثار طی دو یا سه مرحله برگزیده شوند اما به گفته دکتر آخوندی، «باید سه طرح برتر اعلام شوند و این فرایند انتخاب باید توسط هیات داوران انجام شود.»
مهندس «هاشمی» نیز با بیان این‌که «اگر قرار باشد یادمانی برای این حادثه ساخته شود، امکان دارد طرح مورد نظر در میان طرح‌های ارایه شده در این مسابقه وجود نداشته باشد» می‌افزاید:«بنابراین باید به سمت روش‌هایی برویم که بر اساس آن‌ها بهترین طرح انتخاب شود. اکنون موضوع این است که به این حادثه حساسیت اجتماعی بدهیم و این تجربه را به مجامع بزرگتر منتقل کینم. در این راستا، می‌توان از ابزارهای مناسب‌تری مانند برگزاری مسابقه داستان نویسی، مقاله‌نویسی، شعر، فیلمنامه و… استفاده کرد. راهکارهایی که مستقیما ذهن مردم را تحت تثیر قرار می دهد، هدف را بهتر برآورده می‌کند. حتی می‌توان از کودکان خواست با نقاشی‌هایشان احساسات یک بچه را درباره این حادثه نشان دهند و بر اساس آن‌ها یک طرح هنری را ساخت. باید هم بهترین راهکارها را برای اجرای چنین هدف مهم انتخاب کرد و هم به گونه‌ای پیش رفت که نشان دهد این حرکت ادامه خواهد داشت.»
«نادر قشقایی» مجسمه‌ساز نیز ضمن تجلیل از برپایی چنین مسابقه‌ای، بها دادن به انسان و وجود گرانبهای او را اقدامی ارزشمند توصیف می‌کند که جای تشکر دارد. وی می‌گوید:«چیزی که ما به دنبال آن هستیم، تاثیرگذاری اجتماعی این جریان در کل جامعه است. البته شاید بتوان با برگزاری یک همایش برزگ در سطح مدارس و سایر اقشار جامعه، مشارکت سایر اقشار را هم طلبید.»
«شادمهر راستین» سینماگر، فیلمنامه‌نویس، معمار و منتقد هنری نیز بر این صحبت‌ها صحه می‌گذارد و خواستار اجرای روندی می‌شود تا هنرمندان عرصه‌های مختلف به این مسابقه و فراخوان اقبال نشان دهند و بتوان ضمن تهیه و گزیشن آثار برتر، المان‌های هنری بهتری را در طرحی گنجاند که قرار است بر اساس آن یک بنای یادبود ساخته شود.
پشت‌مشهدی نیز سخنان قابل توجهی را بیان می‌کند و می‌گوید:«شاید طرح‌های ارایه شده به این مسابقه، بهترین‌ها نباشند، اما فراموش نکنیم که طرح میدان آزادی تهران را نیز یک جوان ۲۳ ساله داد یا به تازگی طرح هما بر اساس اطلاعیه یک روزنامه تهیه شد و بهترین طرح اعلان‌های دنیا نام گرفت. در واقع، هنر جوشش است، نه کوشش!»
مهندس کلانتری نیز با بیان این که تمامی طرح‌های ارایه شده در سطح قابل قبولی قرار دارند، اظهار می‌کند: «انتحاب آثار برتر در پروژه‌هایی که تفاوت ماهوی دارند، کار سختی است. بنابراین، من همچنان اعتقاد دارم که باید چند طرح مثلا ۱۰ طرح بهتر انتخاب شوند.»
از جمله پیشنهادهای ارایه شده در این جلسه می‌توان به انجام موازی برخی از طرح‌ها نظیر برپایی نمایشگاه عمومی، انتخاب جمعی از برترین‌ها، درگیر کردن سایر اقشار جامعه با اعلام فراخوانی گسترده، ساخت بناهای یادبود هم در کنار پاک چینتگر و هم روستای شین‌آباد و… اشاره کرد.
محمد ملاحسینی، مدیر سایت شهروندان نیز با اشاره به ایجاد موج پاسخگویی نهادها به حوادث در دولت تدبیر وامید مانند حادثه تصادف اخیر در جاده قم که برای نخستین بار یک نهاد گزارش کامل آن را ارایه کرد یا موضوع درمان دانش‌آموز مریوانی و حمایت از حرکت ارزشمند معلم وی که موی سر خودش را تراشید و با این کودک بیمار همراه شد و تمبر یادبودش نیز منتنشر شد، پیگری موضوع دانش آموزان حادثه‌دیده روستای شین‌آباد، می‌گوید:«نکته مهم این است که باید رسانه‌ها را هرچه بیشتر در این حرکت اجتماعی مشارکت دهیم. دیگر این‌که در صورت انجام نظرسنجی روی سایت شهروندان برای انتخاب برترین طرح این مسابقه، شاید به دلایلی یکی دو طرح بیش از سایر طرح ها مورد توجه قرار بگیرند و این گزیشن مبنای علمی نداشته باشد. پس پیشنهاد می‌شود هیات داوران با ملاک‌هایی که دارند، دست به انتخاب برترین آثار بزنند.
در پایان این جلسه قرار شد که نشست فنی بررسی آثار ارایه شده در این مسابقه، یکشنبه(۶ بهمن‌ماه) در قالب دومین جلسه هیات داوران مسابقه «طراحی آتش جان» برگزار شود.
