تاریخ انتشار : شنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۲۲:۳۹

شهروندان – سیدحمید احمدی*:
در دهه گذشته و از رهگذر استقلال و دستیابی به منابع انرژی جدید، نقش انرژی هسته‌ای که اتفاقا سابقه‌ای طولانی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران دارد از جایگاه خاصی برخوردار است.

نیاز به منابع انرژی‌های جدید برای تامین انرژی موردنیاز کشور از یک‌سو و جهت‌گیری برای عدم اتکا به منابع نفتی و برقآبی برای تولید انرژی برق و همچنین بحث صادرات برق به کشورهای همجوار بیش از پیش باعث شده که انرژی هسته‌ای از اهمیت بسزایی در سطح ملی برخوردار شود و استقلال ارضی و اقتصادی کشور با این مقوله گره لاینفک بخورد.

لذا بدیهی است دلواپسی در مورد عدم حصول به این انرژی تا حدودی منطقی باشد. با این حال در مواردی شدت دلواپسی آنقدر فزونی یافته که سایه سنگین آن‌چه بسا «دلواپسان» را از دلواپسی در مورد نابودی سایر منابع حیاتی و خدادادی کشور غافل کرده است؛ غفلتی که جبران‌ناپذیر است!

باید دلواپس بود از جفایی که در دو دهه اخیر به دلیل سوءمدیریت و عدم برنامه‌ریزی صحیح از یک سو و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی از سوی دیگر، بر بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک ایران رفت و زمین‌هایی بی‌آب و لب‌هایی خشک در حسرت قطره‌ای آب! نیازی به تکرار و ذکر آمار و ارقام نیست که به علت سوءتدبیر و عدم الگوی مناسب استخراج منابع آب زیرزمینی چه ظلمی به منابع آب کشور شده است.

افت شدید سطح آب زیرزمینی (حفر چاه تا عمق ۴۰۰ الی ۴۵۰متری در برخی دشت‌های کشور) و بیلان منفی آن در اکثر مناطق کشور، از بین رفتن کشاورزی و از کاربری خارج شدن بسیاری از اراضی حاصلخیز کشاورزی به‌دلیل اتمام یا کاهش شدید کیفیت منابع آبی و تخلیه روستاها و افزایش نرخ مهاجرت به شهرها گوشه‌ای از خسارت‌های بسیار هنگفت ناشی از عدم‌توجه کارشناسی و برداشت بی‌رویه از منابع آب کشور است.

براساس ماده۱۷ قانون برنامه چهارم و همچنین مواد۱۴۰ و ۱۴۱قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، «دولت مکلف است نظر به جایگاه محوری آب در توسعه کشور، منابع آب کشور را با نگرش مدیریت جامع و توأمان عرضه و تقاضا در کل چرخه آب با رویکرد توسعه پایدار در واحدهای طبیعی حوضه‌های آبریز با لحاظ کردن ارزش اقتصادی آب، آگاه‌سازی عمومی و مشارکت مردم، برنامه‌ریزی و مدیریت کند.»

با این حال در دشت‌های مختلفی از کشور که با بحران شدید آب مواجه هستند و حتی تامین آب شرب برای مصارف شرب و بهداشت نیز برای مردم در موارد متعدد به سختی امکان‌پذیر است، هنوز سطح وسیعی از اراضی کشاورزی این مناطق زیر کشت گیاهان با نیاز آبی زیاد مانند ذرت (علوفه‌ای یا دانه‌ای)، سیب زمینی، یونجه، برنج، گوجه‌فرنگی، خیارسبز، چغندرقند و هندوانه می‌روند که برای تولید محصول اقتصادی به حداقل ۱۰هزارمترمکعب آب در هکتار نیاز دارند و در نهایت نیز با بهره‌وری بسیار کم در تولید محصول (کمتر از یک کیلوگرم به ازای هر مترمکعب آب) باعث هدررفت آب و از بین رفتن ارزش واقعی آب می‌شوند.

با این حال می‌توان با در نظر گرفتن ارزش واقعی و حیاتی آب در کشور خشک و نیمه خشک ایران و ذخیره منابع آبی فوق برای نسل فعلی و نسل‌های آینده، ضمن اهتمام جدی به اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی و در پیش گرفتن سیاست‌های صحیح اقتصادی و کشاورزی، علاوه بر حفظ و صیانت از منابع آبی و بهره‌برداری بهتر از آنها برای مصارف کشاورزی (کاشت گیاهان کم مصرف)، شرب و صنعت، نسبت به واردات هدفمند محصولات کشاورزی که برای تولید محصول نیازمند مصرف زیاد آب هستند، اقدام کرد که به مثابه واردات آب مجازی است.

در حقیقت آب مجازی میزان آبی است که برای تولید یک کالا مورد نیاز است. به‌عنوان مثال در حالی که ژاپن در مقایسه با ایران کشوری بسیار مرطوب و پر باران است اما در سال۱۹۹۵ با واردات ۲۷میلیون تن غله ۳۷میلیارد مترمکعب از منابع آب داخلی خود را حفظ کرده است. بنابراین اگر واردات محصولات کشاورزی با برنامه‌ریزی باشد و از این طریق منابع آبی کشور حفظ و ارزش اقتصادی آن برای مصارف پربازده‌تر استفاده شود سخنی به گزاف نیست.

پس در شرایطی که در آینده نزدیک نزاع‌های منطقه‌ای بر سر آب است و استقلال کشورها وابستگی شدید به منابع آبی آنها دارد، بنابراین انرژی هسته‌ای و دلواپس بودن تام نسبت به آن نمی‌تواند در احیای منابع آبی از بین‌رفته و به دنبال آن سیراب کردن لب‌های تشنه و اراضی بی‌آب کمک کند. لذا با وجود تشدید و نابودی روزافزون بحران آب در کشور و عدم توجه به آن که به‌طور جدی ضربه‌های مهلک سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به پیکره جامعه وارد می‌کند، متاسفانه هنوز دلواپسی در بدنه تصمیم‌گیران و مسوولان به طور جدی بروز نکرده است.

  *استادیار مهندسی آب

شرق